szkowej, zorganizowany został komitet niesienia pomocy nieszczęśliwym, ona-to wywołała w prasie powszechne zainteresowanie się tą sprawą, oraz wydawnictwo ulotne na dochód zrujnowanych; na jej-to ręce płynęły najpokaźniejsze sumy, które choć w części pozwoliły ulżyć niedolę biedaków.
∗
∗ ∗ |
Byłoby zapewne przedwczesnem, teraz już oznaczać miejsce, jakie Orzeszkowa zajmie w dziejach literatury i społeczeństwa naszego; to jednakże można twierdzić na pewno, że ze wszystkich powieściopisarzów doby nowszej, którzy po r. 1863 na widownię piśmienniczą wystąpili, ona najrozleglej i najgłębiej spełniała obowiązek uświadamiania ogółowi jego położenia, a przez nie szukania środków, któreby jego bolesność i niebezpieczeństwo złagodzić mogły; ona poruszyła najwięcej kwestyj ważnych, palących, a swoją miłością dobra ogólnego, swojem umiarkowaniem i taktem w traktowaniu sprawy kobiecej, niejednę zapewne osobistość niewieścią od obłąkań i zboczeń uchroniła, dla niejednej stała się pociechą serdeczną, niejednej dała wskazówkę zbawienną. Zapewne, są powieściopisarze przewyższający ją potęgą fantazyi plastycznej, lub urokiem pięknego słowa, ale żaden nie prześcignął jej w rozległości i głębi rozumienia i odczuwania duszy człowieka wogóle i potrzeb własnego społeczeństwa.
Piotr Chmielowski.
