Strona:PL Eliza Orzeszkowa-O kobiecie 039.jpeg

rozpoczynać ani siły, ani czasu, ani odpowiednich uzdolnień nie posiadał nikt. Siły były wyczerpane, czas zużywany na indywidualne bronienie się od następstw katastrofy, zdolności dawne poprzepadały a nowe nie wytworzyły się jeszcze. Była to pora żalów, trwóg, upokorzeń i przerażającego chaosu w prawach wówczas stanowionych oraz w uczuciach, myślach i postępkach tego społeczeństwa, które było ciągłą myślą o los swój zajęte.
 Po upływie przecież mniéj niż 10-ciu lat, bo około 1870 roku, karne działania rządu poczęły w części tracić na energii swéj, w części zaś przyzwyczajenie do nich ostrość ich tępiło. Trwoga zmniejszyła się, żale zadrzemały, prawne i ekonomiczne stosunki nabrały pewnéj stałości form i regularności funkcyonowania, — pokolenie nowe, które w wysileniu i upadku udziału nie brało, wiec zmęczenia i zniechęcenia nie czuło, dorastało, dorosło w części i na grunt nowego świata wstąpiło, słowem, atomy zamarłe i rozproszone ożyły, przybrały w siebie życie nowopowstałe i zbiegły się znowu w pewną organiczną całość, siebie i położenia swego świadomą.
 Wtedy nastąpił przegląd nowych form i żądań życia, które z konieczności przyjąć i pełnić należało. Na piérwszym planie obrazu tego rysowała się wielka reforma społeczna, polegająca na uswobodnieniu i uwłaszczeniu chłopów, oraz wszyst-