Strona:PL Eliza Orzeszkowa - Melancholicy 01.djvu/012

 Przyczyny zaszczepienia się pesymizmu na społeczeństwach spółczesnych są liczne i w pewnej części bardzo poważne. Znaczną ich ilość nazwałabym jednem imieniem: rozczarowanie. Wiara religijna osłabła w sercach, nauka nie zadowoliła umysłów, idee, tak zwane humanitarne, nie okazały dość siły do zwalczania czynników im przeciwnych. Oddaleni od nieba i nieśmiertelności, spostrzegliśmy jednak, że wiedza nie podaje młota do rozbijania obręczy tajemnic, które ściskają nas i niepokoją; że tysiące pokoleń pracowało nad wyrobieniem pojęć braterstwa i prawa po to tylko, aby dziś, przed oczyma naszemi, siła szła przed braterstwem i przed prawem.
 Ogólnikowo wymienione i wcale nie rozwinięte, są to przyczyny szerzenia się pesymizmu bardzo poważne i trafiające zapewne do najszlachetniejszych umysłów. Zaraz powiem co o nich myślę; teraz wspomnę jeszcze o przyczynach niższego rzędu, ale, jak mi się zdaje, działających na szerszej niż tamte przestrzeni.
 Często zdarza się słyszeć przypisywanie pesymizmu przecywilizowaniu ludzi i ludów. Co to jest? Zdajmy sobie sprawę ze znaczenia wyrazu: przecywilizowanie. Jeżeli cywilizacya jest sumą dobrych zdobyczy i składem