zboża sporyszem zakażonego. Choroba ta znana jest także pod nazwiskiem: Raphania, Ergotismus, wybucha epidemicznie i dziesiątkuje ludność. Czy rzeczywiście sam tylko sporysz jest jej przyczyną, zaczęto w nowszych czasach powątpiewać, nie ma jednakże pod tym względem dokładnych spostrzeżeń. Valleix np. przytacza za dowód zjawienie się tej choroby w Paryżu, gdzie jak powiada, ludność jest dobrze żywioną; być jednak może, że chleb podówczas wypiekany był w Paryżu ze zboża, pochodzącego z okolic Francyi, gdzie właśnie wtedy dużo było sporyszu. W każdym jednak razie, lata mokre, rozwinięciu sporyszu w zbożu sprzyjające, lata głodu, wśród ogólnej klęski sprowadzają Acrodyniję. Brak, albo zbyt jednostajne pożywienie, nędzna odzież ułatwiają popadnięcie tej chorobie. Objawia się ona w dwóch różnych formach: albo chorzy dostają rozmaitych kurczów, albo też zgorzelizny (gangreny) rąk, a szczególniej nóg. Najdzielniejszym i najpewniejszym środkiem przeciwko tej chorobie jest: zaradzenie niedostatkowi okolicy, która uległa nieszczęściu. Dr. K. K.
Acromion, (z greckiego akros wierzchołek, omos łopatka). Wyrostek barkowy łopatki. Grzebień łopatki (spina) na zewnątrz i ku górze przechodzi w wyrostek barkowy, stanowiący najwyższą część ramienia. Wyrostek ten ma postać haka trójkątnego, spłaszczającego się od góry ku dołowi. Górna jego powierzchnia leży tuż pod skórą, dolna zaś zwrócona jest ku stawowi ramieniowemu, a brzeg jej przedni graniczy z obojczykiem.
Acs (wymów: Acz), wieś madżiarska w komitacie Komorno, na prawym brzegu Dunaju. Małoznacząca sama przez się, miała w kampanii węgierskiej roku 1849 ważność strategiczną, z powodu że zasłonięta była lasem, który przeszkadzał natarciu w massach i mógł być z łatwością zabarykadowany. Po kilku krwawych w tém miejscu utarczkach, las z rozkazu Klapki został wycięty.
Acta, nazywały się u Rzymian wszystkie rozprawy publiczne i rządowe, oraz urzędowe rapporta codzienne (acta diurna), które za cesarzy wystawiane co rano na widok publiczny, obwieszczały mieszkańcom najważniejsze wydarzenia krajowe i dworskie. Później acta nazywano również rozmaite pisma czasowe i dzieła zbiorowe. — Acta Eruditorum, najpierwsze w Niemczech czasopismo literackie, za przykładem Journal des Savants (1665) i Giornale dei letterati (1669), założył r. 1682 professor Mencke w Lipsku. Współpracownikami jego byli najznakomitsi ówcześni uczeni, jak np. Leibnitz, Thomasius, Seckendorf, Cellarius i inni. Pismo to drukowało wyjątki z dzieł, recenzyje i rozprawy samoistne, z każdym rokiem większego nabierało znaczenia, aż gdy po śmierci syna i wnuka założyciela, przeszło 1754 r. pod obcą redakcyję, skutkiem nieumiejętności tejże, oraz zamieszek wojennych w r. 1776 zupełnie upadło. Całkowity zbiór tego wydawnictwa obejmuje 117 tomów in 4-to.
Acta literaria, (ob. Micler).
Acta Martyrum. W języku prawa rzymskiego, przez Acta, rozumiano księgi, w których zapisywane były dokumenta urzędowe, wyroki i postanowienia sędziów. Gdy podczas prześladowań pozywano chrześcijanina przed trybunał, indagacyja i wyrok sędziego zapisywane były do protokółu, czyli do akt. Naturalnie pragnęli chrześcijanie posiadać dowody pisane o bohaterskiem wyznaniu i świętej śmierci męczenników; a że częstokroć udawało się im za pieniądze wystarać się o akta śledcze, opisy przeto męczeństwa, oparte na tych dokumentach autentycznych, przybierały nazwisko akt męczenników, Acta martyrum. Zdarzało się wszakże, że samiż męczennicy opisywali dzieje swych cierpień, lub że układali je ich wielbiciele, albo też urzędnicy, w kościele rzymskim, umyślnie wyznaczani do tego przez notaryjuszów; a takie dokumenta, sporządzone do użytku
