ło w dawném prawie polskiem utratę prawa politycznego. — Na kim była zyskana kondemnata w sprawie cywilnej, ten miał activitatem wykonywanie praw obywatelskich zatamowane, nie mógł przystąpić do urzędowania. IV. 1). W. D.
Acton, pierwszy minister króla hiszpańskiego, Ferdynanda IV, ur. 1737 roku w Besancon, pochodzenia irlandzkiego, służył najprzód w marynarce francuzkiej, później w toskańskiej, gdzie odznaczył się na czele wyprawy przeciwko Barbareskom. Przeszedłszy następnie do służby neapolitańskiej i zjednawszy sobie tamże szczególną łaskę królowej Karoliny, mianowany został kolejno ministrem marynarki, skarbu, nakoniec kierującym pierwszym ministrem, i jako taki, wespół z królową i z posłem angielskim Hamiltonem, samowładnie krajem zarządzał. Wszystkich przeciwników swojej polityki srodze prześladował; szalona jego nienawiść ku Francyi, w czasie wojen włoskich, nakłoniła go do najgwałtowniejszych środków, których złe następstwa zawsze spadały na rodzinę królewską. W r. 1804 na żądanie Francyi usunięty od spraw publicznych, otrzymał godność książęcą i wysłany został do Sycylii, zkąd wkrótce jednak do dawnego powrócił stanowiska; ostatecznie upadł dopiero wraz z ustaniem wpływu angielskiego. Um. 1808 r., słusznie nienawidzony przez wszystkie stronnictwa.
Actum ut supra, po polsku: działo się jak wyżej, a w skróceniu A. u. s. (D. s. j. w.), formuła używana w końcu protokułów, a oznaczająca miejsce, w którém protokół jest sporządzony.
Acunha (don Antonio Osorio d’), biskup wojownik, sławny udziałem, jaki brał w walkach po wstąpieniu Karola V na tron hiszpański. Przy rozpoczęciu powstania, znanego pod imieniem Ś. Ligi, na czele której między innemi stał Jan Padilla, Acunha był biskupem Zamory, podzielonej wówczas na dwa stronnictwa, pod księciem Albą de la Isla i samym Acunha. Ten ostatni, zmuszony opuścić swoją stolicę, połączył się ze stronnictwem kommunerów, którzy przyjęli go z zapałem i w krótkim czasie stanął na czele dobrze uzbrojonego pięciotysięcznego korpusu, który samych księży liczył przeszło 500. Zdobyciem miasta Tordesillas i wzięciem w niewolę królowej matki, Joanny, byłby może Acunha zmienił losy Hiszpanii, gdyby dzielność hrabiego Haro (ob.) nie była wstrzymała jego powodzeń. Odebranie przez rojalistów Tordesillas, stanowczy cios zadało lidze; jeden tylko bronił się jeszcze batalijon księży, których Acunha rozesłał następnie na wszystkie strony, by do nowego lud podburzyć powstania; jakoż w Toledzie naród z własnej mocy mianował go arcybiskupem i prymasem całej Hiszpanii. Zostawszy przez to panem ogromnych dochodów, zaciągnął nowe wojsko i pośpieszył na odsiecz Avili, gdzie naprzeciw niego stanął osobisty jego nieprzyjaciel, don Antonio z Toledu, równie jak on duchowny, a na teraz jeden z wodzów armii królewskiej. Straszliwa ta walka skończyła się dopiero wraz z pobiciem Padilly pod Villalor; Acunha chciał uciec do Francyi, lecz schwytany i na mocy brewe papiezkiego oddany w ręce świeckiej sprawiedliwości, w zamku Simancas został ścięty. — Kilka innych jeszcze osób tegoż nazwiska odznaczyło się w dziejach i literaturze półwyspu pirenejskiego: Acunha (don Rodryg), arcybiskup lizboński, jeden z najczynniejszych naczelników spisku, który w roku 1640 rodzinę Braganza wyniósł na tron; on to mianowicie wybór spiskowych skierował na don Juana IV. — Acunha (Krysztof), missyjonarz hiszpański w Peru i w Chili, za powrotem swoim, r. 1641, ogłosił: Opis odkryć nad rzeką Amazonek. — Acunha (Fernand), ur. w Madrycie, um. 1580, na dworze Karola I. słynął zarówno jako żołnierz i jako poeta. — Acunha (Tristan), ob. (Tristan d’Acunha) marynarz portugalski, wysłany 1506 r. przez króla Emmanuela w pomoc don Francesco Almeydzie do Indyj, dokąd przewożąc również we dwa
