lata później wice-króla Albuquerque, odznaczył się niepospolitą odwagą. Wyspy przez niego odkryte, nazwane zostały od jego imienia. W r. 1514 był ambasadorem w Rzymie. — Acunha (don Alfons Covilla d’), arcybiskup Toledu, był ministrem króla Kastylii, Henryka IV, później jednak, posądzony o zdradzieckie porozumienie się z królem Arragonii, podniósł bunt i r. 1464 stoczył walną bitwę pod Medina-Coeli. Za jego to głównie staraniem objęła rządy państwa siostra Henryka, Izabella; wkrótce jednak, zazdrosny o wpływ kardynała Mendoza, nowy podniósł bunt, a r. 1478 zmuszony do poddania się i następnie ułaskawiony, um. 1482 r. w klasztorze.
Aczewicz (Wojciech Alexander), akademik krakowski, pisał panegiryk dla dziesięciu kandydatów p. n. Victrices eruditi certaminis laureae, Kraków 1672.
Ad, (wyraz z greckiego: Hades czyli Ades), u Rusinów piekło oznacza, i często go czytamy w dawnych książkach polskich, przez pisarzy greckiego wyznania wydawanych. Smotrzycki w dziele swém: Expostulacyja, tłómaczy go: „Miejsce to, które my z grecka nazywamy ad, Rzymianie zowią infernus.“. — I w inném miejscu tegoż dzieła pisze : „Jeśliby raj nie był nagrodą, a ad karaniem, oboje to szłoby za jedno, być komu w raju, albo w adzie.“ (Expost. 21).
Ad absurdum, wyrażenie używane niekiedy w dyjalektyce filozoficznej, oraz w matematyce, oznacza sposób dowodzenia prawdy nie przez poparcie jej samej bijącemi w oczy dowodami, ale raczej przez wykazanie niedorzeczności twierdzeń tej prawdzie przeciwnych.
Adach, jedna z wysp Aleutskich, z portem, obfituje w foki i bobry.
Ad acta, wyraz łaciński, w języku biórowym używany. Ad acta złożyć pismo, oznacza odsełać go do archiwum, bądź tymczasowie, bądź na zawsze, jeżeli interes dalszego roztrząsania i decyzyi nie wymaga. — W zwyczajnej mowie, odsyłanie ad acta znaczy, że prośbie lub wymaganiom zadosyć uczynić nie możemy lub niechcemy.
Adagio, z włoskiego: powoli, zwolna; jest jednym z głównych ruchów (tempów) muzycznych, i trzyma środek pomiędzy Largo albo Grave i Andante (ob). W większych instrumentalnej lub pokojowej muzyki dziełach, jak symfonija, sonata, koncert, kwartet i t. d., oznaczają ruchem tym drugi lub trzeci ustęp, a to dla przeciwieństwa z szybkim lub burzliwym ruchem ustępów poprzedzających lub następujących. Adagio winno być napisane w rozmiarze taktu szerokim, uroczystym, by tym sposobem dać miejsce, już to śpiewnie prowadzonej kantylenie, już żywo na jej tle rozwijającej się figuracyi; żywszy bowiem taki ruch w towarzyszących śpiewowi figurach, chroni od monotonii powolnie kroczącego motywu. Z czuciem i smakiem wykonane Adagio, najpewniejszą daje miarę wykształcenia artystycznego wykonawcy; wrażenie tu bowiem zależy od dobrego zrozumienia kantyleny w najmniejszych jej frazach, więc od stopniowego podnoszenia i zniżania głosu, od deklamacyi i cieniowania, wreszcie od okrągłego wyrobionego tonu i t. p. zewnętrznych przyczyn. Najpiękniejsze adagia znajdujemy w dawniejszych dziełach, np. Haydna, Mozarta i Beetkovena, jakkolwiek różne one są wedle indywidualnych usposobień tych mistrzów; obok tych wspominamy imiona Spohra, Webera, Onslowa i Chopina. W ogóle nowocześni kompozytorowie szczęśliwsi są w ustępach prędkiego ruchu. O. K.
Adaj, jeden z rodów wewnętrznej czyli mniejszej kirgizkiej hordy. Zimuje około jezior Komysztawarskich i nad morzem Kaspijskiém. Oddziały jego: Tiazeke, Kinczarłbar, Turkmenadaj, Mugał, Tobysz, Kabanago. Kibitek 600; mężczyzn 2,400. (ob. Ałczyn).
Adajel, (ob. Adel).
