Adal, Adaling, szlachcic u starożytnych Niemców i Anglo-Saxonów. Nazwa ta występuje w pomnikach po ustawie salickiéj pisanych; Niemcy germańscy, wyżej cenili ród od majątku, i gdy była mowa o szlachectwie, pytali o to, jakiego jest, czy rycerskiego, czy pańskiego, czy królewskiego rodu (slechte), ów szlachcic, który się liczy do Adal? (ob. Alod).
Adalbert ś. (ob. Wojciech).
Adalbert, święty, biskup augsburgski, wuj ś. Ulrycha, z rodu hrabiów Dillingen; już słynący cnotami i nauką, wstąpił r. 850 do klasztoru Benedyktynów w Ellwangen, i był później Opatem. Wyniesiony na biskupa augsburgskiego r. 887, wielce był poważany przez cesarza niemieckiego Arnolfa, który powierzył mu wychowanie syna swojego Ludwika. Przeważny wpływ wywierał na sprawy kościelne Niemiec; szczodrym był dobrodziejem klasztorów w Szwajcaryi i Tyrolu. Um. 9 Października 909 roku; relikwije jego zachowują się w kościele śś. Ulrycha i Afry, w Augsburgu.
Adalbert święty, pierwszy arcybiskup magdeburski, w Saxonii, wychowywał się od młodości w klasztorze ś. Maxymijana, w Trewirze. Poświęcony w Moguncyi r. 962 na biskupa Rugii, wszelkich dokładał usiłowań do nawrócenia słowiańskich jej mieszkańców, tudzież Rusinów ale bezskutecznie; i musiał wracać do Niemiec. Gdy cesarz Otto I, wyjednał u papieża Jana XII, podniesienie Magdeburga czyli staro Słowiańskiego Dziewina, do stopnia metropolii, Adalbert wybrany został jednomyślnie jéj arcybiskupem i piastował tę godność lat 13. Um. 20 Czerwca 981 roku, objeżdżając swą dyecezyję. Od niego wziął imię przy bierzmowaniu ś. Wojciech biskup pragski, męczennik.
Adalbert albo Aldebert i Klemens, dwaj episcopi vagabundi, prowadzili występne życie w Niemczech, w VIII wieku. Klemens, rodem ze Szkocyi, racyjonalista, zaprzeczał powagi Ojców Kościoła i soboru, głosił fałszywe zasady o przeznaczeniu (praedestinatio), błędy judaizmu, i karność rozprzężoną. Sam żył w nałożnictwie; niemiał atoli tak wielkiej liczby zwolenników co Adalbert. Ten odrzucał cześć świętych i spowiedź, i powstawał przeciw pielgrzymkom do miejsc świętych; obok tego pokazywał list który mu spadł z nieba, rozdawał swoje włosy i paznogcie, jako relikwije święte, i budował w polu małe kapliczki, zwane kościołami Adalberta, gdzie wprowadzał obrzędy pogańskie. Za staraniem Bonifacego, apostoła Niemiec, potępiono Adalberta na soborze w Soissons, r. 744. Sobór Lateraneński w Rzymie, zwołany przez papieża Zacharyjasza w roku następnym, wyklął Adalberta i Klemensa. Adalbert, trwając w uporze, zdegradowany w Moguncyi, uwięziony w klasztorze fuldeńskim, uciekł ztąd; obdarli go i zabili niedaleko Fuldy pasący wieprze, około r. 748.
Adalbert biskup: jest o nim podanie w kronikach niemieckich, a mianowicie Lamberta Aschaffenburgskiego, że był wysłany do Kijowa przez cesarza Ottona I, dla nawracania tamecznych pogan. Przyjeżdżali posłowie z Rusi w r. 960 do tego cesarza prosząc, żeby przysłał którego z biskupów. Są ślady, że Olga czyli Helena matka W. Księcia Światosława, panującego w Kijowie już po przyjęciu chrztu w Carogrodzie, wysłała to poselstwo. Dowodziłoby to silniej jak cokolwiek, jedności podówczas panującej w Kościele. Olga prędzej jak Światosław mogła się starać o biskupa, bo syn jej całe życie gorliwym był poganinem. Adalbert przyjechał w istocie do Kijowa, ale bawił tam krótko, musiał się albowiem ratować ucieczką przed gniewem pogan, którzy do przyjęcia ewangelii mało jeszcze byli gotowi. Niektórzy historycy chcą tego Adalberta wydalić z Rusi, a wyprawić na wyspę Rugiję, ale to trudno. Jul. B.
Adalbert, syn hrabiego palatyna Saskiego, spokrewniony z domem cesarkim,
