jutantów; w końcu XVIII wieku dodawano ich i półkownikom; w dzisiejszych organizacyjach spotykamy i adjutantów batalionowych. Adjutanci pułkowi, batalijonowi, zarządzają biórem pułkowém i batalijonowem i wyręczają dowódzców w szczegółach adminislracyi wewnętrznej. Po twierdzach i miastach garnizonowych dodawani bywają komendantom i majorom placu, do pomocy w miejscowej służbie wojskowej, adjutanci placu. Monarchowie europejscy, przybierający zwykle stopień i mundur wojskowy, powołują też do boku swego adjutantów; jestto przecież raczej honorowa posada dworska, niźli stopień z pewnemi wojskowemi połączony obowiązkami. W Rossyi i Prusach, adjutanci do boku monarchy powołani noszą nazwę jenerał-adjutantów, jeżli jeneralską posiadają rangę, a fligel-adjutantów czyli adjutantów skrzydłowych, jeźli niższy mają wojskowy stopień. We wszystkich wojskach europejskich odznaczają się adjutanci wyższych dowodzców albo całkiem osobnym mundurem adjutanckim, albo też pewną odmianą w mundurze pułkowym, np. dodaniem akselbantów, lampasów, kolorem kitki, sposobem noszenia stósowanego kapelusza lub szarfy i t. p. Lubo w dawném wojsku polskiém z czasów rzeczypospolitej hetmani i dowódzcy musieli mieć zapewne u boku swego rycerską młodzież, co obowiązki dzisiejszych adjutantów pełniła, nazwa ta jednak pojawia się dopiero za króla Stanisława Augusta. Regulamin służby obozowej i garnizonowej roku 1775 wydany, określa powinności jenerał-adjutantów i adjutantów. Jenerał adjutantami zwali się adjutanci do boku jenerałów dodani, bez względu zresztą na stopień wojskowy, jaki sami posiadali, adjutantami zaś po prostu, oficerowie dodani do boku sztabsoficerów. Czterech adjutantów królewskich nazywa Regulamin z r. 1786 fligel-adjutantami, miano jenerał-adjutantów wyłącznie dla adjutantów jeneralskich zachowując. Wiadomo wszelako zkąd inąd; że król Stanisław August miał, oprócz owych czterech fligel-adjutantow, u boku swego dwóch adjutantów z rangą jeneralską. W wojsku polskiém po r. 1815 odróżniano adjutantów polowych, którzy wchodzili w skład sztabów jenerałów broni, dywizyi i brygad, i adjutantów placu, dodawanych do pomocy komendantom twierdz lub majorom placu. Wł. B.
Adjutor (święty), pospolicie zwany saint Ajoutre albo Ustre, żył w XII wieku. Syn normandzkiego szlachcica, pana na Vernon nad Sekwaną, udał się na wojnę świętą przeciw Saracenom, i po 17 latach rycerskiej służby dostał się w niewolę niewiernych, którzy nadaremno mękami zmusić go chcieli do wyrzeczenia się wiary. Za powrotem do Francyi rozdał część dóbr swoich ubogim, drugą opactwu Tiron, niedawno założonemu w dyecezyi Charles, zbudował blisko Vernon kaplicę, i przy niej ostry żywot zakonny, o chlebie i wodzie, pod regułą ś. Benedykta prowadził. Um. 30 kwietnia 1131 czy 1132. Świętobliwość jego poświadczyły liczne cuda, za życia i po śmierci. Żywot jego opisał spółczesny mu Hugo, arcybiskup Rouen.
Ad latus, (po łacinie: do boku), tytuł dawany w Austryi generałom, przykommenderowanym do bezpośredniéj i ciągłej assystencyi główno-dowodzącego korpusem lub armiją, albo zarządzającego prowincyją. Kiedy w r. 1800 dwudziestoletni arcyksiąże Jan objął naczelne dowództwo nad wojskiem, dodano mu ad latus generała feldcąjgmajstra Lauera. — Dawniej również ambassadorom, szczególnie wysokiego rodu, dodawano ad latus biegłych dyplomatów.
Adlerberg (Włodzimierz, hrabia), generał piechoty. Ur. 1793, wszedłszy do wojska odznaczył się w wojnach Rossyi z Napoleonem od r. 1812 do 1814, aż do wzięcia Paryża. W r. 1816, mianowany adjutantem przy cesarzu Mikołaju, naówczas jeszcze wielkim księciu, któremu towarzyszył w podróżach tak w Rossyi, jak za granicą. Znajdował się także przy osobie Monarchy podczas woj-
