Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/180

byli do Jeruzalem na obchód pamiątki dania im prawa na górze Synai, i z których, święty Piotr tysiące nawrócił i ochrzcił, byli także Żydzi z Egiptu i z Cyreny. Wspomina także: (11, 20) że pomiędzy chrześcijanami, co się z okoliczności prześladowania świętego Szczepana udali do Fenicyi, Cypru i Antyjochii, znajdowali się i z Cyreny; (a w r. 13, 1) mówi, że: Lucyjusz nauczyciel chrześcijan Antyjocheńskich, był z Cyreny. Nie ma jednak pewności, który z apostołów lub ich uczniów opowiadał naprzód ewangeliję na brzegach Afryki. Niektórzy utrzymują, że święty Szymon apostoł; drudzy zaś sądzą, że w tej części świata ustalił się chrześcijanizm dopiero około r. 150 ery chrześcijańskiej: wkrótce jednak ogromne postępy uczynił; bo, kiedy w r. 411 biskupi afrykańscy zostali zawezwani do Kartaginy dla załatwienia sporu z Donatystami, przybyło wtedy (podług Aszbacha), donatystowskich 279 a katolickich 286, dla wieku zaś podeszłego i słabości nie znajdowało się katolickich 120, a 64 stolic było nieobsadzonych. Wandalowie, wezwani przez hrabiego Bonifacego, wprowadzili do Kościoła afrykańskiego aryjanizm, i dopiero po 108 latach panowania, w r. 533 zostali pokonani i wypędzeni przez Belizaryjusza. W r. 706 Mahometanie pod dowództwem Hoza-na zdobywszy Kartaginę, która była stolicą królów Wandalów, zaszczepili w Afryce mahometanizm i wszędzie go w niej rozszerzyli. W dawnych czasach, Kościół afrykański dzielił się na sześć prowincyj: 1) Afrykę prokonsularną, z miastem stołecznym Kartaginą, którego biskup miał później pierwszeństwo przed innymi i był prymasem, bo w początkach w Afryce, podług Moroniego, pierwszeństwo było przywiązane nie do stolicy, ale do starszeństwa powołaniem biskupa: lecz to niedługo uznano za niedogodne, 2) Byzacenę, 3) Tripolis, 4) Numidyję, 5) Maurytaniję Sityfińską i 6) Cezarejską. Podług ojca Karola, Karmelity od ś. Aloizego, w r. 1845 znajdowało się w Afryce dwadzieścia dwa kościołów katolickich, to jest: — 1) Apostolska prefektura w Abissynii. Święty Frumencyjusz w czwartym wieku zaprowadził do tego kraju religiję chrześcijańską. Kościół Abissyński był wtedy córką Kościoła Egipskiego. Święty Atanazy poświęcił biskupa abissyńskiego i Abissynija była katolicką aż do r. 612, w którym, podług Baronijusza, przyjęła błędy Dyjoskora i odpadła od Kościoła rzymskiego. W szesnastym wieku. za staraniem kapłanów Towarzystwa Jezusowego, do 100,000 Abissyńczyków na łono Kościoła katolickiego weszło; ale później, zniweczyły się piękne nadzieje Kościoła abissyńskiego: i dopiero w r. 1833, jeden z książąt tego kraju, to jest: Itsa Tekla Gorgis, zażądał od stolicy apostolskiej kapłana, któryby duchowieństwo abissyńskie mógł do niej zbliżyć; Grzegorz więc XVI wysłał zaraz Justyna de Jacobis, ze zgromadzenia Lazarystów. Pomiędzy 2.000.000 mieszkańców tego kraju, kapłani ze zgromadzenia świętego Wincentego ustaliwszy się od lat 15, bardzo skutecznie pracują. Francyja, dla wsparcia prac tych kapłanów i dla ich bezpieczeństwa, umieściła swego konsula w Massora. — 2) Apostolski Wikaryjat Alexandryjski. Podług Euzebijusza i innych dawnych pisarzy, święty Marek Ewangelista zaniósł światło wiary do Egiptu i założył Kościół alexandryjski: miał on także opowiadać w okolicy Alexandryi, w Pentapolis, to jest: w pięciu miastach: Ptolemaidzie, Apolonii, Arsinoe, Berenice i Cyrenie, w pobliżu Alexandryi około r. 68 poniósł śmierć męczeńska. Kościół alexandryjski niedługo tak się wsławił, że do godności patryjarchaiu został wyniesiony i po rzymskiej stolicy zajął drugie miejsce. W drugim już wieku posiadał sławną szkołę, której pierwszym przełożonym był około r. 180, filozof Pantenus, a po nim nastąpili Klemens alexandryjski, Orygenes i inni sławni mężowie. Z łona alexandryjskiego Kościoła, około r. 320 wyszła herezyja aryjańska, a w lat 130 zakradł się tu Eutychijanizm. W r. 640, gdy ten kraj zawojowali Mahometanie, z trudnością tylko mogła się