w Sycylii, nierządnej niewieście, która wszelkiemi sposobami starała się ją uwieśdź dla rządcy Kwincyjana, gwałtowną zapalonego ku niej namiętnością. Zawiedziony w nadziejach rozpusty, skazał świętą dziewicę na najokrutniejsze męki. Chłostano ją, pieczono jej boki blachami rozpalonemi, wreszcie szarpano kleszczami i obcinano piersi. Wtedy zawołała: „Okrutny i bezbożny! nie wstyd-że tobie obcinać takie piersi, jakieś ssał u twojej matki?“ Cudownie uleczona w więzieniu, poddana była nowym mękom; tarzana na szkle potłuczonem i żarzących się węglach, umarła r. 251, dnia 5 Lutego, którego obchodzona jest jej pamiątka. Hymn papieża Damazego o jej męczeństwie, w IV wieku ułożony, jeżeli rzeczywiście jest jego dziełem, byłby najdawniejszém świadectwem o ś. Agacie. Katana i Palermo przypisują sobie, że są miejscem urodzenia świętej; jest ona patronką Katany i innych miast sycylijskich, które ma bronić od wybuchów Etny.
Agata, zwana z ruska Agafią, (Agazija w kronikach naszych), księżniczka ruska, żona Konrada I, praojca książąt mazowieckich, chytra i okrutna. Córka była tego księcia Świętosława, którego pojmał w wyprawie na Ruś Sulisław, kasztelan sandomierski w r. 1206 i stracił z rozkazu Leszka Białego. Kobieta wyniosłego charakteru, nie dawała mężowi spokojności, ciągle go kłócąc z okolicznemi książęty. Nastawała bardzo na niego, aby wojował z Bolesławem Wstydliwym, naprzód o prawo opieki, a potem o panowanie w Krakowie, a kiedy Konrad rozbity był pod Suchodołem (1243), aby się zemścił zniewagi. Jej też głównie wdaniu się do męża, przypisują historycy sprowadzenie Krzyżaków do Polski, i pierwsza ich przyjmowała na dworze w Płocku w nieobecności Konrada w r. 1225. Wtedy to Krzyżacy mieli sposobność popisać się ze swojém męztwem. Była wreszcie księżna przyczyną zguby Czapli, kanclerza, którego nienawidziła. Mściła się na nim jeszcze po śmierci, bo trupa z wozu pogrzebowego kazała porwać i powiesić w Płocku na przeciwko tumu. Inne szczegóły jej życia są niewiadome, ale i te wystarczą, żeby jej stanowisko w dziejach ocenić. Długosz nazywa ją: plena furiae, pełna złości. Jul. B.
Agata, córka Ziemowita III, księcia na całém Mazowszu i pierwszej jego żony Eufemii, córki Mikołaja księcia Opawskiego na Szlązku, była, według Hubnera, żoną Władysława Opolskiego, namiestnika Polski za króla Ludwika. Inni nazywają tę księżnę Off’ką to jest Eufemiją. Miała dwóch synów i córkę za Alexandrem Wiguntem (ob). Dzieje wspominają o niej dopiero po śmierci męża. Król wojną znękał Władysława i odebrał mu wszystkie ziemie polskie, oprócz jednego zamku Bolesławickiego, który się trzymał na pograniczu Szlązka przez lat siedm, dopiero wtenczas, w r. 1402, księżna Agata będąc niezależną od woli męża, powróciła królowi ów zamek. Jul. B.
Agatangelos, mnich grecki, przepowiadał (zapewne około r. 1275) upadek cesarstwa byzantyńskiego na rok 1453 (co się też i stało), tudzież jego wskrzeszenie we 400 lat później.
Agatangelos (ob. Akacyjusz).
Agatangelus a S. Teressa, Karmelita Bosy, rodem Polak, żyjący w drugiej połowie XVIII wieku, jest autorem dzieł: 1) Meditationes de Beatissima virgine et S. Josepho. (Rozmyślania o Najświętszej Pannie i ś. Józefie. 2) Responsio ad quemdam Religiosum ordenis S. Francisci in suis editis Contronibus contendens Monita Spiritualia S. Theresiae, non suis Carmelitis, sed Reformatis S. Francisci fuisse tradita, czyli wyjaśnienie dedykacyi p. n. „Napomnienia duchowne ś. Teressy.“
Agathias Scholasticus, uczony prawnik i historyk, rodem z Myriny w Etolii, żył w połowie VI wieku po Nar. Chr., kształcił się w Alexandryi, około r. 554,
