Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/239

bne odczyty i rozprawy ulegają dyskussyi i niekiedy bywają zamieszczane w rocznikach, aktach lub archiwach akademii. Oprócz tego do towarzystwa należy jeszcze wyznaczanie i przyznawanie nagród konkursowych, wysyłanie członków, lub zdolnych i utalentowanych młodzieńców w podróże naukowe albo artystyczne, nakoniec wybieranie członków korrespondentów, w celu utrzymywania stosunków naukowych z prowincyją i za granicą. Wymienimy tu najcelniejsze akademije, najprzód ogólne, t. j. takie, których prace odnoszą się do kilku razem gałęzi nauki albo sztuki; później szczegółowe, dążące wyłącznie do uprawy jednego tylko przedmiotu; nie wymienimy zaś wszystkich na teraz istniejących, raz dla tego, że dokładne wyliczenie przeszło 350 akademii przekroczyłoby zakres, jaki w naszej Encyklopedyi należy się podobnemu artykułowi; powtóre, że przy opisach pojedyńczych miejscowości, w których istnieją akademije, w każdym razie oddzielne o nich czynić będziemy wzmianki. — Akademije Ogólne: A) W Cesarstwie Rossyjskiem: Akademija cesarska nauk w Petersburgu założona r. 1724, za poradą Lejbnitza, z celem wyrażonym w Ustawie erekcyjnej trojakim: przyczyniania się do postępu i wzrostu nauk, tłómaczenia dzieł pożytecznych na język rossyjski i wykładania przez każdego z akademików lekcyi publicznych właściwego przedmiotu. Na utrzymanie akademii przeznaczono dochody celne i inne z miast Narwy, Dorpatu, Parnawy i Arensburga, w ilości 25,000 rubli; dzieliła się na trzy wydziały, na wzór fakultetów uniwersyteckich, prócz teologicznego. Na pierwszych członków wezwano między innemi Mikołaja i Daniela Bernouilly’ch, Hermana i sławnego Eulera. Cesarzowa Elżbieta przywilejem z r. 1747 przeszło w dwójnasób pomnożyła fundusze akademii, która licznemi wyprawami naukowemi w najodleglejsze strony cesarstwa, do Kamczatki, Astrachanu, Orenburga i t. d., ważne krajowi swemu zaczęła oddawać usługi. Pamiętniki akademii wychodzić zaczęły od r. 1727, po łacinie, pod tytułem: Commentarii Academiae Imperialis Scientiarum Petropolilanae (tomów 14); od roku 1747 p. t.: Novi Commentarii (tomów 12); od r. 1776 p. t.: Acta (tomów 12); od r. 1783, t. j. od wejścia księżnej Daszków na urząd prezydenta akademii, p. t.: Nova Acta (tomów 15). W roku 1803 cesarz Alexander I nadał akadamii nową ustawę, dotychczas w zasadach swych trwającą, i odtąd wychodzić zaczęły w języku francuzkim: Memoires de l' Academie Imperiale des Sciences, oraz Bulletin des Sciences, w których jednak zamieszczają się także rozprawy w językach łacińskim, rossyjskim i niemieckim. W historyi nauk ważne miejsce zajmuje ta akademija dziełami Eulera: o rachunku różniczkowym, trygonometryją analityczną, rachunkiem przetnienności, podróżami Wiszniewskiego i innych, pracami Schuberta w Astronomii, Pallasa w naukach przyrodzonych, Wolfa w anatomii i fizyjologii porównawczej, Klaprotha w językach wschodnich, Fröhna w numizmatyce, Storcha w statystyce. Obecnie akademija składa się z trzech klass: fizyczno-matematycznej, nauk przyrodzonych i filologiczno-historyczno-politycznej. Liczba akademików określona jest do 21, którzy mają 10 adjunktów; prezydent mianowany jest przez Monarchę, sekretarz dożywotni przez wybór członków. Posiedzenia odbywają się co tydzień. Do przywilejów akademii należy służące im wyłączne prawo wydawania Kalendarza (Adreskalendarz): oraz dwóch Gazet: jednej rossyjskiej, St. Petersburgskie Wiadomości, i jednej niemieckiej, St. Petersburgische Zeitung. Własność akademii stanowi bogata biblijoteka, obserwatoryja: astronomiczne i magnetyczne, gabinety fizyczny, chemiczny (wraz z laboratoryjum), botaniczny, zoologiczny, anatomiczny i numizmatyczny; muzeum azyjatyckie, egipskie i etnograficzne. — B) We Francyi: