Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/251

ny i prawa; porównał we wszystkiem z Akademija Krakowską, wkładając rząd akademii głównie na rektora, a w rzeczach większej wagi na jej kanclerza, którym chciał mieć biskupa wileńskiego i jego następców, a także na opiekuna, którym był biskup żmudzki i jego następcy. Grzegorz XIII papież, bullą z dnia 3 Listopada tegoż 1579 roku, (poczynającą się od słów: „Dum attenta conside-rationis indagine).“ Akademije Wileńską z temiż przywilejami kanonicznie zatwierdził, z obowiązkiem uczenia w niej teologii i przygotowawczych do tej nauki umiejętności, jako to: sztuk wyzwolonych i filozofii: a także zachowania zwyczajów i ustaw służących wszystkim natenczas katolickim uniwersytetom. W ten sposób założona Akademija Wileńska, stała się w Litwie, jak w Koronie Krakowska, matką szkół wszystkich i ogniskiem oświaty. Zatwierdził ją potém jeszcze król Stefan, na sejmie warszawskim (dnia 13 Lutego r. 1585). Pierwszym rektorem jej był książę kaznodziejów polskich Piotr Skarga (od 1580—1584 roku). Profes-sorat składali najznakomitsi mężowie z rodaków lub sprowadzeni z Włoch, Hiszpanii i Francyi, jak XX. Jakób Wujek, sławny tłómacz Biblii polskiej, autor dwóch Postylli i wielu ksiąg innych, Stanisław Grodzicki, zwany apostołem Litwy, z nauki głośny w Europie, Marcin Laterna, Justus Rabus, Marcin Smiglecki, Symon Gas, Jerzy Tyszkiewicz, Kasper Sawicki, Hieronim Stefanowski i wielu innych. Gdy wr. 1582 kardynał Jerzy Radziwiłł, biskup wileński (1580—1592), założył osobne seminaryjum dla księży dyjecezyi wileńskiej, cały kierunek tej nowej szkoły oddał XX. Jezuitom przy Akademii Wileńskiej, w której też młodzież seminaryjska odtąd się głównie kształciła. Z katalogów jezuickich prowin-cyi litewskiej widzimy, że akademije ciągle składały trzy wydziały: teologii, prawa kanonicznego i filozofii; w których uczono: teologii scholastycznej i kontrowersyjnej; teologii moralnej i rozwiązania przypadków sumienia; prawa kanonicznego, logiki, metafizyki, etyki, retoryki, fizyki, matematyki i języków biblijnych. Każdy wydział miał swego dziekana i poddziekana, a kurs teologii był czteroletnim. Tym sposobem Akademija Wileńska, wykształcając młode pokolenia litewskie, kierowała lub bezpośrednio wpływała na ukształcenie przyszłych w kraju kapłanów, aż do skasowania zakonu Jezuitów, przez Brece Klemensa XIV w 1773; roku a nawet i dalej, bo aż do roku 1803, z pewnem jednak w niektórych względach ograniczeniem: gdyż seminaryjum dyjecezalne, jeszcze przed zniesieniem zakonu oddane było zgromadzeniu XX. świętego Wincentego a Paulo. W tym zaś 1803 roku, skutkiem Ukazu Cesarza Alexandra I (z dnia 18 Lipca tegoż 1803 r.) powstaje w nowym kształcie, w rodzaju wydziału teologicznego przy cesarsko-wileńskim uniwersytecie, tak zwane: Główne Seminaryjum dla księży rzymsko-katolickiego wyznania, mohilewskiej, wileńskiej, łuckiej, żmudzkiej, kamieniecko-podolskiej i mińskiej dyjecezyj; także dla księży rzymsko-unickieyo wyznania: polockiej, brzesko-litewskiej i łuckiej dyjecezyj. Na utrzymanie głównego seminaryjum tymże Ukazem przeznaczono rocznie po 15,000 rs. z kapitałów i nieruchomych funduszów klasztornych, z wyjątkiem funduszów XX. Jezuitów, Pijarów, Missyjonarzy ś. Wincentego, Braci Miłosierdzia ś. Jana, jako też PP. Wizytek, Sióstr Miłosierdzia i tych klasztorów męzkich, którym się powierzało utrzymanie gimnazyjów lub szkół powiatowych, (Ukazu § 2). W moc tej monarszej woli, pod prezydencyją rektora uniwersytetu, którym był wówczas X. Hieronim Strojnowski, nominat biskup łucki (zmarły 1815 roku), złożony komitet z trzech professorów wydziału teologicznego, z dwóch członków katedralnej kapituły wileńskiej i jednego prałata unickiego, napisał dla seminaryjum Ustawy, które w r. 1806 dnia 6 Października Cesarz Alexander I zatwierdził. Wszystkie seminaryja katolickie w cesarstwie