otworzono szkołę wyższych nauk z funduszu Demidowa; w Nieżynie takąż szkołę nakładem księcia Bezborodko; liceum Riszeljego w Odessie i w Carskiem Siele pod Petersburgiem; instytut korpusu kommunikacyj dróg i mnóstwo innych zakładów naukowych, cywilnych i wojskowych. W miastach gubernijalnych urządzono gimnazyja; po wsiach szkółki elementarne i parafijalne; tudzież zakłady wychowania panien: w Petersburgu, Moskwie, Półtawie i Charkowie. Za tego panowania odbyła się pierwsza podróż Rossyjan na około świata, pod naczelnictwem Krusensterna i Lisiańskiego. Później odbyli podróże: Gołowin, Bellingshausen, Wasilijew, Kotzebue. Odkryto Nową Syberyję, zwiedzono Nową-Ziemię i wiele innych. Podniosła się literatura rossyjska i sztuki piękne. Pod szczególną opieką Alexandra, Karamzin napisał Historyję państwa Rossyjskiego. W ciągu ostatnich 10 lat panowania, cesarz Alexander czuwając pilnie nad biegiem spraw publicznych w Europie, usiłował zapewnić jej spokojność na kon-gressach w Akwisgranie, Opawie (Troppau), Lublanie (Łajbach) i Weronie. Przy wstąpieniu na tron cesarza Alexandra, Rossyja obejmowała 349,472 mil kwadr, geogr. Przez nabycie Finlandyi, wysp Alandzkich i części Laponii (4977 mil kw.), Bessarabii i części Multan czyli Mołdawii (1129 mil kw.), królestwa Polskiego (2292 mil kw.), ziem ustąpionych przez Persyję (2356 mil kw.), i przez zabezpieczenie posiadania ziemi Czerkaskiej (1553 mil kw.), rozszerzyło się Cesarstwo Rossyjskie do 362,890 mil kw. geogr. W roku 1825 we Wrześniu wyjechał Alexander do Rossyi południowej dla towarzyszenia małżonce, szukającej polepszenia zdrowia w łagodnym klimacie. Zwiedziwszy Krym i Sewastopol wrócił do Taganrogu z nadwątloném zdrowiem, skutkiem przeziębienia. Dnia 19 Listopada (1 Grudnia), życie zakończył. Zwłoki monarchy pogrzebiono w Petersburgu, w soborze śś. Piotra i Pawła dnia 13 Marca 1826 roku, właśnie we dwadzieścia pięć lat po wstąpieniu jego na tron. Na pamiątkę cesarza wzniesioną została w Petersburgu wspaniała kolumna z jednej ogromnej sztuki granitu finlandzkiego z napisem: „Alexandrowi I wdzięczna Rossyja,“ dnia 30 Sierpnia 1834 r. Alexander zszedł bezpotomnie, gdyż dwie córki jego Maryja i Elżbieta poumierały w niemowlęcym wieku.
Alexander (święty), syn Symona Cyrenejczyka, świętego i męczennika, który pomagał Jezusowi Chrystusowi, wiedzionemu na śmierć, dźwigać krzyż, brat Rufa (ś. Marek, 15, 21), skazany na śmierć za wiarę chrześcijańską w Kartaginie. Pamiątka jego obchodzona jest dnia 11 Marca. — Alexander (święty), biskup, cudotwórca, ścięty w Rzymie roku 130 dnia 26 Listopada. — Aleksander (święty), przezwany Węglarz, biskup Komanes, w Poncie, męczennik. Bogaty i wysokiego urodzenia, dobrowolnie opuścił świat i wiódł żywot pobożny, pracowity i ubogi, jako węglarz. Mieszkańcy miasta Komanes chcąc mieć biskupa, udali się do ś. Grzegorza, biskupa neocezarejskiego, przezwanego Taumaturgiem czyli Cudotwórcą, około r. 248. Gdy przybył do nich Grzegorz, przedstawiano mu wielu mężów znakomitych przymiotami światowemi; ale nie zadowolony z nich, rzeki obecnym, iż gardzić nie należy wyborem pasterza, nawet z pomiędzy klassy najniższej, byleby posiadał odpowiednie tej godności przymioty. Ktoś z przedniejszych w zgromadzeniu wymienił żartem Alexandra węglarza. Wezwał go Grzegorz, wypytywał i dowiedział się z ust jego kim był rzeczywiście, i jak pragnąc tem pewniej dostąpić zbawienia, usunął się od niebezpieczeństw świata i nieznany żył z ciężkiego zarobku. Biskup Neocezarei, zdumiony tak wielką pobożnością i pokorą, kazał go obmyć i odziać przyzwoicie, i stawił przed zgromadzeniem wiernych, którzy go z radością wybrali swoim biskupem. Alexander godnie sprawował rządy Kościoła, aż do męczeństwa swego, które
