Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/395

wzięty wróg Alexandra, wpadł zbrojno do państwa kościelnego. Bitny kardynał Baltazar Cossa, legat bonoński, ocalił papieża; ale zatrzymał go jeńcem w Bononii, gdzie Alexander umarł 3 Maja 1410 r., po dziesięciu miesiącach panowania, jak powiadają, otruty przez kardynała. Słynny w historyi Cossa, nastąpił po nim pod imieniem Jana XXIII. — Alexander VI, syn Godfryda Lenzuolo, ze znakomitego domu hiszpańskiego, urodził się r. 1430 i nosił imię Rodryg. Gdy wuj jego Kalixt III Borgija został papieżem, udał się on do Rzymu, zmienił swe nazwisko na Borgija, mianowany arcybiskupem Walencyi, w Hiszpanii, i kardynałem. Żył w tajemnych cudzołożnych stosunkach z wielką panią rzymską, nazwiskiem Vanozza, która powiła mu czterech synów i córkę. Borgija okazywał pozornie wielką pobożność, a że posiadał obok tego przebiegłość i umiejętność kierowania sprawami, wybrany został papieżem roku 1492, przekupiwszy pewną liczbę kardynałów. Włosi cieszyli się z tego wyboru; ale Ferdynand Katolicki, król hiszpański, widział rzeczy jaśniej i przepowiedział nieszczęścia, jakie wyniknąć ztąd miały. W istocie, nikt bardziej nie skalał stolicy apostolskiej jak Alexander VI. Bezwątpienia zbytecznie przesadzano jego występki i przypisywano mu fałszywie kazirodzkie stosunki z córką własną Lukrecyją, z czego dostatecznie go usprawiedliwił protestant Roscoe w historyi Leona X. Ale to, co jest udowodnioném, aż nadto rzuca hańbę na imię Alexandra VI. Wszakże jego postępowanie osobiste, ostro potępiane przez najpobożniejszych pisarzy katolickich, nie może mieć żadnego wpływu na szacunek należny władzy najwyższej Kościoła. Nadużył on jej też na wyjednanie księztw pobocznym synom swoim, i bez skrupułu rozdawał im cząstki państwa kościelnego. Najstarszemu synowi wystarał się o tytuł księcia Gandyi, z rozległemi dobrami w królestwie neapolitańskiem, dał mu potém kościelne księztwo Benewentu; a drugiego syna swego Cezara Borgija mianował kardynałem. Gdy starszy brat zamordowany został, zapewne przez jakiegoś małżonka obrażonego, nie zaś jak niektórzy utrzymywali, przez brata rodzonego Cezara, ten odziedziczył jego księztwo, złożył godność kardynała; Ludwik XII król francuzki, mianował go księciem Valentinois zaś papież księciem Romanii. Wtedy ożeniwszy się z księżniczką francuzką, Cezar wywierał przeważny wpływ na ojca; jeden i drugi nie wachali się popełnać gwałtów, okrucieństw, wiarołomstwa, morderstw, gdy szło o powiększenie swej władzy. Jeżeli polityka owej epoki była w ogólności wiarołomną i przewrotną, tedy Alexander VI i syn jego zasłużyli pod tym względem na palmę pierwszeństwa, i nic dziwnego, że Machijawel nazywał Cezara jednym z największych mężów stanu, jacy kiedykolwiek istnieli. Nawet co Alexander mógł czynić sprawiedliwego i pożytecznego, plamił to gwałtami. Przywrócił naprzykład słusznie powagę i znaczenie papieża w swojém państwie, i upokorzył dumę arystokracyi; lecz aby dopiąć tego celu, przekroczył wszelkie granice i nie wzdrygał się wiarołomstwa. Zresztą na karb jego liczą niemało czynów Cezara, który był prawdziwym tyranem swego ojca. Alexander, pomimo wszystkich swych występków, okazywał wielką łagodność dla ludu i panował długo, nie będąc znienawidzonym, jak na to zasługiwał. Całe jego panowanie zapełniały intrygi polityczne, projekta sprzymierzeń, wojny, tudzież układy najchytrzejsze o spokrewnienie swoich dzieci z najpierwszymi domami książęcemi Europy. Nagła śmierć położyła koniec dnia 18 Sierpnia 1503 r., temu życiu nierządnemu, i panowaniu wyłącznie politycznemu. Długi czas mniemano, że umarł zażywszy przez niedbałość lub zdradę służącego truciznę, którą wraz z synem przygotował dla jakiegoś kardynała. Ranke ostatniemi czasy ponowił to twierdzenie; lecz