Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/409

tewskim i Witołdowym przykładem i prawem. Alexander nieszczęśliwie panował dla codziennych wojen z groźnemi w około nieprzyjaciółmi. Ale najwięcej dała mu się we znaki Moskwa, która wytrwale a systematycznie ciągle się dalej posuwała w ziemie ruskie. Za Moskwą szli na Litwę jej sprzymierzeńcy Mengli Gerej han krymski i Stefan hospodar wołoski; jeden i drugi ciągle napastowali i pustoszyli nieszczęśliwą Litwę, nieraz han nawet pod samo Wilno rozpuszczał swoje zagony. Najwięcej jednak cierpiało pogranicze wschodnie, tutaj bowiem wojna ani na chwilę jedną nieustawała, Iwan raz wraz zdobywał nowe miasteczka i do siedemdziesiąt ich zabrał już Litwie. Chciał Alexander ratować się to przymierzem wiecznem z Iwanem, to małżeństwem z jego córką Heleną, i zamiast pomódz sobie, jeszcze więcej zaszkodził. Dotąd albowiem powodami do wojny były wzajemne na siebie najazdy drobnych książąt pogranicznych podległych Litwie i Moskwie, zamysły polskie względem Wołoszczyzny, tytułowanie Iwana nie carem ale po prostu wielkim księciem, odmawianie mu innego tytułu, który sobie od niedawna przybrał, pana Wszech Rusi i t. d. teraz zaś podejrzenia, że Alexander nawraca żonę, że jej nie daje wolnego wyznania wiary i t. d. Chwilkę był tylko pokój na tém pograniczu, to jest kiedy posłowie litewscy zawarli traktat w Moskwie 5 Lutego 1494, w skutek którego Alexander poślubił Helenę. Ale niedługo potem rozpaliła się druga wojna zapalczywsza, którą napróżno Helena listami swojemi do ojca odsunąć się starała. Alexander tedy nietylko posagu po żonie swojej nie wziął, ale różne kłopoty. Litwa dotąd uparta i zarozumiała w udzielności swojej, coraz więcej przekonywać się zaczynała, że li tylko ścisły związek z Koroną, może zabezpieczyć jej całość i niepodległość; widziała że własnemi siłami się nieoprze i stąd jej pociąg, jej miłość do Polski, która dotąd sama jedna pamiętała o unii. Przystąpiła do tego obawa od Turek, najazdy częstsze tatarskie i wspomnienie wielkich strat, jakich już w boju od Moskwy doznała. W istocie nastąpiło nowe zatwierdzenie unii na sejmie wileńskim dnia 25 Lipca 1499 roku. Powiedziano tam, że nadal książę litewski wybieranym nie będzie bez wiadomości i zgody panów koronnych, którzy mają być wezwani na elekcyję; nawzajem też zaręczono Litwie, że panowie koronni bez niej nie przystąpią do wyboru nowego króla. Wyszło to na dobre Litwie, bo gdy w ciągu następnej wojny z Moskwą, znakomity hetman książę Konstanty Ostrogski dostał się w niewolę po nieszczęśliwej bitwie nad rzeką Wiedroszą, przybiegła zaraz Polska z Janem Karnkowskim na pomoc Litwie, wstrzymywać zwycięzki pochód Moskwy. Bitwę tę stoczył książę Ostrogski 14 Lipca 1500 roku nie dochodząc Dorohobuża za Jelną już, w kraju smoleńskim. Sam wódz, dalej Grzegorz Stanisławowicz Ościk, Litawor Chreptowicz marszałek, Mikołaj Jurgiewicz Hlebowicz, Mikołaj Zienowicz i wielu innych panów, dostało się w moc zwycięzcy. Prawda, że książę Konstanty sam sobie był winien, gdy z półczwarta tysiącem Litwy, uderzył na 40,000 samej konnej Moskwy krom pieszych, skąd jak powiada Stryjkowski ,,dziwowała się Moskwa tak wielkiemu męztwu litewskiemu. Alexander zaciągnąwszy nowe wojska w Polsce, krom Węgrzech i Niemczech obwarował Witebsk, Połock, Orszę i Smoleńsk. Posłał posiłki temu ostatniemu miastu, którego broniła załoga z nadzwyczajnem męztwem. Wtedy to przyjął poselstwo Alexander od Szachmata (ob.) liana złotej hordy, który obiecywał Polsce i Litwie pomoc przeciw Moskwie i Tatarom krymskim. Wyprawił zaraz do hordy za Wołgę Mikołaja Chaleckiego, męża biegłego w języku tatarskim z obietnicą wypłacenia hanowi 30,000 zł., futer i sukna, aby się tylko stawił na słowie. W zamiary te wchodził i król polski, ale następne wypadki pokazały, że zła była rachuba. Tej potrzebie unii która się coraz więcej wzmacniała nowemi klęskami, były powodem uchwały mielnickie z d. 11 Czerwca