Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/428

tekt Dinokrates, na około dwóch wielkich portów rozciągała się od północo-wschodu ku południo-zachodowi na blizko trzy ćwierci mili długości; przerzynały ją od jednego końca do drugiego, tworząc między sobą kąt prosty, dwie ogromne ulice, na przeszło 100 stóp szerokie, po obu stronach zdobne w kolumnady. Całe miasto zresztą zbudowane było jak najregularniej; najpiękniejszym ze wszystkich jego części był cyrkuł Bruchium, w pobliżu portu wschodniego, gdzie były pałace Ptolemejskie, — muzeum, wraz z starą biblijoteką, — Soma czyli groby Alexandra Wielkiego i Ptolemeuszów, — Posidomius, Timonium i wielki teatr. Dalej na zachód, na małym przylądku, który wraz z sztucznem swojem przedłużeniem: Heptastadium, oddzielał dwa główne porty, leżało Emporium i warsztaty okrętowe, tam zaś gdzie niegdyś była wieś Rakotis, stało Serafeum z drugą obfitą biblijoteką i gimnazyjum. Na zachód Alexandryi leżała wielka Nekropolis (miasto umarłych) ze swemi grobami; na wschód arena wyścigowa i Nikopolis. Całą prawie przestrzeń podziemną miasta zajmowały wykute w.skałach wapiennych cysterny, w których mieściła się wystarczająca na całoroczną potrzebę mieszkańców ilość wody. Alexandryja w czasach największej swojej świetności liczyła przeszło 300,000 wolnej ludności, wraz z niewolnikami zaś i czasowo prze-bywającemi tamże cudzoziemcami około 600,000, złożonej po większej części z osadników greckich, Egipcyjan właściwych i Żydów, którzy wcześnie tamże osiadłszy, zupełnie przyjęli język i zwyczaje Greków. Po śmierci Alexandra Wielkiego, Alexandryja dostała się w udziale Ptolemeuszom, którzy ustanowili w niej swoją rezydencyję i zrobili ją obok Rzymu i Antyjochii najpiękniejszem miastem starożytności, zarazem zaś punktem środkowym owoczesnej nauki i cy-wilizacyi greckiej, które ztąd rozeszły się następnie po wielkiej części Azyi i Afryki (ob. Alexandryska epoka). Szczęśliwe położenie tego miasta, niejako na miedzy rozdzielającej Zachód od Wschodu, uczyniło je wkrótce głównem siedliskiem handlu świata, przez co materyjalna jego pomyślność wzrosła do najwyższego stopnia. Alexandryja tylko co stanęła na szczycie bogactwa i wielkości, gdy r. 29 przed narodzeniem Chrystusa wpadła w ręce Rzymian; odtąd powoli znowu zaczęła upadać, co nawet później, skutkiem przewiezienia zdobiących ją arcydzieł sztuki do Rzymu, rzezi cesarza Karakalli, zburzenia Bruchium przez Aurelijana, oblężenia i rabunku pod Dyjoklecyjanem, nakoniec skutkiem coraz szybszego wzrostu Konstantynopola, do takiego ją doprowadziło stanu, że w IV wieku naszej ery, świątynia Serapisa jedynym już pozostała tamże ważniejszym pomnikiem architektonicznym. Walka chrystyjanizmu z pogaństwem wywołała w Alexandryi smutne i krwawe starcia, a w 389 roku zdobycie szturmem przez •chrześcijan Serapeum, ostatniego przytułku teologii i nauki pogańskiej, i przekształceniem go w kościół chrześcijański, stanowczy zadało cios konającemu pogaństwu. Alexandryja stała się wówczas stolicą teologii chrześcijańskiej, co trwało do r. 642, czyli do zdobycia miasta przez Arabów; zupełnie zaś zniszczała, gdy w r. 868 opanowali ją Turcy. Wprawdzie później, pod kalifami, podniosła się na nowo i przez całe wieki średnie pozostała wielkim składem produktów wschodu i zachodu; lecz odkrycie Ameryki i drogi indyjskiej na około Przylądka Dobrej-Nadziei, całkowicie zabiły handel Alexandryi; nareszcie panowanie Mameluków i zdobycie miasta przez Osmanów, do szczętu zniszczyły w niem nawet to wszystko, co było dziełem samychże Arabów. W r. 1778 Alexandryja liczyła już tylko 5,000 mieszkańców. Dopiero zdobycie Egiptu przez Francuzów pod koniec zeszłego wieku, wydobyło ją znowu nieco z ruin, a pod Mehmedem-Ati, który tu na pewną część lata założył swoją rezydencyję, tak dalece znów się podniosła, że dziś jest jednem z najważniejszych miast portowych morza Śród-