Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/461

beryi (ob.). Łańcuchy gór Atlasu ciągną się wzdłuż pobrzeża morskiego, pasem na 25 mil franc. szerokim. Dalej w głąb’ kraju następują obszerne rozłogi, zwane Sebka, pełne jezior słonych, za któremi piętrzy się drugi łańcuch gór, Dże-bel-Aures, do średniej wysokości 1,200 metrów. Do gór tych wreszcie przytyka pustynia Sahara, dosięgająca brzegów Nigru. Pośród pasma gór nadbrzeżnych mieszczą się rozległe równiny, po większej części otwarte od strony morza, jak koło Bony, Algieru, Oranu, Tlelatu, Egris i Szelifu. Żyzne te i obfitujące w wodę płaszczyzny składają, tak zwaną ziemię Tell, zdolną do uprawy. Bardziej ku południowi bezwodne piaski przerywane są niewielkiemi oazami. Dalej jeszcze, kraj przybiera już naturę Sahary, chociaż i tu pojedyńcze oazy pokryte są palmami i drzewami daktylowemi. Z rzek, biorących początek z Atlasu, najbardziej zachodnią jest Tafna, największą Szelif, mająca 98 mil franc. długości. Pod względem klimatu, w krainie Tell upały bywają ogromne; nad samem morzem łagodzą je wiatry, a pośród gór na wyżynach zima bywa nawet mroźną. Średnia temperatura miasta Algieru wynosi + 17 do 18". Cels. Bogactw‘o kraju pod względem górnictwa jest znakomite, gdyż obfituje w żelazo, ołów i miedź. Marmur Numidyi poszukiwanym już był w starożytności. Lasy dębowe, cedrowe, sosnowe i pistacyowe pokrywają przeszło 800,000 hektarów gruntu i dostarczają mnóstwo wybornego drzewa. Ziemia Tell wydaje zboże i drzewa oliwne, oazy zaś Sahary słyną z daktylów. Bydło, owce, kozy i wielbłądy hodowane są w całym kraju; szlachetna niegdyś rasa koni numidyjskich znikczemniała. Ludność Algieryi składa się z bardzo różnorodnych żywiołów. Główne jej jądro stanowią Kabylowie i Araby; prócz tego żyją tu Maurowie, Negry, Żydzi i Europejczycy.— W najdawniejszych czasach we wschodniej części Algieryi znajdujemy Numidów, w zachodniej Maurów. Po zdobyciu przez Rzymian, część wschodnia zamienioną została na oddzielną prowincyją pod nazwą Numidyi, zachodniej zaś nadano imię Mauritania Caesariensis. Pod rządem rzymskim cała Afryka północna zakwitła; późniejsze jednak spustoszenia Wandalów i Arabów strąciły ją napowrót do stanu barbarzyństwa. Około r. 935 po nar. Chr. władzca arabski Żeiri wybudował miasto Al-Dżesair, to jest: zwycięzkie, dzisiejszy Algier. Potomkowie jego panowali aż do r. 1148, a po nich Almohady aż do 1269, poczem Algieryja rozpadła się na kilka drobnych kraików. Roku 1492 wypędzeni z Hiszpanii Maurowie i Żydzi, osiedliwszy się po brzegach, zaczęli trudnić się morskim rozbojem, skutkiem czego Ferdynand Katolicki zrobił na nich wyprawę i zdobył r. 1509 miasto Algier. Jeden z emirów miejscowych wezwał w pomoc przeciw Hiszpanom piratów tureckich, i odtąd zaczyna się panowanie Moslemów nad Algieryja. Niejaki Horuk Barbarossa, renegat grecki, ogłosił się jej sułtanem i zagarnął krainy Tenez i Tlemezen. Brat jego i następca poddał państwo swoje r. 1520 pod zwierzchnictwo sułtana Selima, który mianował go paszą i udzielił mu posiłków przeciw Hiszpanom. Od tej chwili aż do r. 1830 Algieryja stała się głó-wnem ogniskiem rozbojów morskich i grabieży. Cesarz Karol V, pragnąc ukrócić coraz bardziej szerzące się nadużycia Algierczyków, wysłał przeciw nim roku 1541 ogromną flotę i 30,000 wojska, które wylądowało 20 Października; lecz burza straszliwa, połączona z trzęsieniem ziemi, zmusiła go do odwrotu, wśród nieustannych napadów fanatycznych Muzułmanów. Strata jego w tej wyprawie wynosiła 15 okrętów wojennych, 140 transportowych i 8,000 ludzi. — Przed końcem jeszcze wieku XVI paszowie Algieryi podbili cały kraj zachodni, aż do granic marokańskich, z wyjątkiem Oranu, który pozostał w ręku Hiszpanów. Ci ostatni, w ponawianych usiłowaniach przeciw prowincyjom zachodnim państwa