Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/465

którego Arabowie zawsze są przystępnemi; z drugiej na znoszeniu regularnego wojska emira w większych wyprawach, na zdobywaniu lub burzeniu jego punktów obronnych i odcinaniu mu żywności. Pochód wiosenny generała Bugeaud uwieńczony został zdobyciem Maskary, ogniska potęgi Abd-el-Kadera (30 Maja). Bardziej jeszcze stanowczą była kampanija jesienna, zakończona zniszczeniem miasta Saidy, ostatniej fortecy Abd-el-Kadera. Kilka pokoleń okolicznych złączyło się z Francuzami, a Bugeaud w dobrze zrozumianej polityce, zasłaniał je gorliwie przeciw zemście emira. W Styczniu 1842 r. zrobiono wyprawę ku granicy marokańskiej i zdobyto 30 Stycznia miasto Tlemezen, a 8 Lutego warowny zamek Tafrua, główny skład broni Abd-el-Kadera. Teraz Abd-el-Kader, którego wojsko regularne prawie całkiem było zniszczone, musiał cofnąć się na ziemię marokańską i większa część sprzyjających mu plemion poddała się Francuzom. Ujarzmienie kraju zdawało się dokonaném, gdy w lecie 1842 r. emir niespodzianie zjawił się w Algieryi. Mnóstwo odpadłych plemion złączyło się z nim na nowo i siła jego urosła do tego stopnia, że nieprzygotowani generałowie Lamoriciere, d’Arbouville i Changarnier w Sierpniu i Wrześniu zostali przezeń pobici pod Tekedemptem i Maskarą. Kabylowie rozciągali swe napady aż po Konstantynę i uderzyli nawet na Satif. Dla odparcia ich i osłabienia wpływu Abd-el-Kadera, sam generał Bugeaud zrobił w Październiku wyprawę do wschodniej części kraju, i uspokoił wprawdzie Kabylów, lecz nie rozbroił emira, który usadowić się zdołał nad górnym Szelifem. W lecie r. 1844 Francuzi uwikłali się w wojnę z sułtanem marokańskim, z przyczyny, że poddani jego łączyli się z Abd-el-Kaderem. Bugeaud wkroczył w granice państwa Abd-ur-Rahmana (ob.) i 14 Sierpnia 1844 pobił Marokanów w walnej bitwie nad rzeką Isly (ob.). Jednocześnie od strony morza książe Joinville, który przypłynął z Tulonu, zbombardował Tanger i Mogador. Za pośrednictwem Anglii zawarto wreszcie pokój z sułtanem marokańskim, mocą którego tenże obowiązał się ścigać i ująć Abd-el-Kadera. Mimo to emir w Kwietniu 1845 zjawił się znów na terrytorijum francuzkiém i poruszył całą stronę zachodnią kraju. Połączonym zaledwo usiłowaniom generałów Bugeaud i Cavaignac udało się go odeprzeć. Kampanija ta splamioną została okrutnym czynem Pelissiera, który całe pokolenie Kabylów spalił w jaskiniach Dary. W latach 1845 i 1846 dokonano podbicia górali kabylskich i wewnątrz kraju przywrócono spokojność. W Maju 1847 Bugeaud odpłynął od Francyi, a następcą jego został najprzód tymczasowo generał Bedeau, później ostatecznie ks. Aumale. Tymczasem Abd-el-Kader zgromadził w pustyni znakomitą siłę, z którą, myśląc może o tronie marokańskim, uderzył na wojska sułtana i 14 Czerwca 1847 pobił je pod Melillą. Odstępstwo jednak kilku pokoleń zmusiło go w Grudniu do ucieczki na ziemię francuzką, gdzie zastawszy obsadzonym przesmyk Kerbens, którym przerżnąć się zamyślał na pustynie, poddał się generałowi Lamoricière i księciu Aumale, pod warunkami, których rząd francuzki nie zatwierdził (ob. Abd-el-Kader). Rewolucyja Lutowa 1842 r. utrudniła jeszcze bardziej rozwój wewnętrzny Algieryi. Mianowany gubernatorem generał Cavaignac, ustąpił już w Maju 1848 r. miejsca generałowi Changarnier, a gdy ten 1 Lipca powołany został na dowódzcę gwardyi narodowej paryzkiej, następcą jego został tymczasowo Marey-Monge, a ostatecznie Charron. Zgromadzenie narodowe ogłosiło regencyję algierską wieczystą posiadłością rzeczypospolitej i postanowiło, że deputowani jej mają mieć udział w rozprawach dotyczących kolonii. W ostatnich latach ujęcie Abd-el-Kadera położyło wprawdzie koniec silniejszemu oporowi, lecz fanatyzm pojedynczych marabutów i szejków