Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/487

wodany tlenków rodników alkoholowych (ob. etery); w tym razie alkohol np. etylowy będzie wodanem tlenku etylu C₄H₅O + HO. Alkohole tworzą się rozmaitemi drogami: 1) przez fermentacyję z cukru powstają alkohol zwyczajny, amylowy, butylowy i inne; 2) przez rozkład pewnych ciał alkalijami: olbrot np. traktowany potażem daje alkohol cetylowy, obok palmitanu potażu; 3) z aldehydów przez działanie alkalijów, np. olejek gorzkich migdałów (ob.) wydaje alkohol benzoesowy; 4) z węglowodorów, np. z gazu do oświetlania, przez pochłonienie go kwasem siarczanym i następne działanie wody, można otrzymać alkohol zwyczajny; 5) przez destylacyję właściwych soli wapiennych z mrówkanem wapna powstają najprzód aldehyhy, które następnie zamienić można na alkohole; benzoan wapna daje tą drogą olejek gorzkich migdałów, czyli aldehyd benzoilowy; i innemi jeszcze drogami. Dotychczas znamy następujące alkohole: metylowy, etylowy, propylowy, butylowy, amylowy, kapronylowy, enatylowy, kaprylowy, cetylowy, cerotylowy, melissylowy, allylowy, fenylowy, benzoesowy, kuminowy, cynamonowy, salicylowy, anyżowy, alkohole glikolowe czyli glikole i glicerynę. Z pomiędzy tego szeregu związków, który w skutek nowych badań coraz liczniejszym się staje, najważniejsze są następujące: Alkohol etylowy (Alkohol zwyczajny, wyskok, spirytus) C₄ H₅H⎱⎰O₂  zawiera rodnik etyl C₄ H₅, (ob.); zwykle otrzymuje się na wielką skalę przez fermentacyję cukru owocowego (ob) i stanowi najważniejszą część składową wielu napojów spirytusowych, jak piwa, wina, miodu, araku i rozmaitych wódek. Alkoholowi właśnie napoje te zawdzięczają głównie własność rozgrzewania i upajania, której wszakże jemu tylko wyłącznie przypisywać nie można; doświadczenie bowiem wskazuje, że stare wina lub miody posiadają nieporównanie większą moc upajającą, niż inne płyny spirytusowe, stosunkowo nawet daleko więcej alkoholu zawierające. Alkohol zupełnie czysty, w stanie bezwodnym, jest cieczą bezbarwną, bardzo ruchliwą c. gat, 0,79, przenikającego, lecz przyjemnego zapachu, smaku ostrego i mocno palącego, co pochodzi od chciwego zabierania przezeń wody z tkanki języka; wrze w + 78° C, a w zwyczajnej temperaturze bardzo łatwo się ulatnia. Z wodą miesza się we wszystkich stosunkach, i przy mieszaniu zagrzewa się widocznie, a nawet z powietrza ją przyciąga i dla tego powinien być przechowywanym w naczyniach szczelnie zamkniętych. Z powodu tak wielkiego powinowactwa do wody, alkohol bezwodny jest dla żyjących organizmów trucizną, niszczy bowiem funkcyje żywotne wszystkich tkanek, łącząc się z wielką chciwością z wodą w nich zawartą, i oprócz tego wywiera jeszcze właściwe działanie chemiczne, ścinając białko i inne ciała, w soku krążącym w tych tkankach rozpuszczone. Dla tych własności alkohol mocny, mało zawierający wody, używa się do zachowania od zepsucia ciał organicznych, jak np. przedmiotów zoologicznych, preparatów anatomicznych i t. p. Rozwiedziony jednak stosowną ilością wody nie działa tak gwałtownie, i jeżeli w tym stanie w małych ilościach przyjmowany będzie, działa na cały organizm ożywiająco; w większych zaś ilościach sprawia odurzenie, które aż do zupełnej utraty zmysłów dochodzić może. W cieple zwyczajném alkohol w powietrzu, ani nawet w czystym tlenie, nie zmienia się wcale; w wysokiej zaś temperaturze, łatwo się zapala; i bezwodny daje płomień jasny, który na zimnych przedmiotach z nim zetkniętych osadza węgiel; zaś wodę zawierający wydaje płomień blady, nie osadzający węgla, i w świetle słoneczném prawie niewidzialny; gorąco jednakże jakie przytém powstaje jest bardzo znaczne. Produktami zupełnego jego spalenia są: woda i kwas węglany, ciała bez zapachu; dla tego spirytusu w codzienném ży-