kul, dalsze Ała-kul, które prawdopodobnie niegdyś stanowiły jeden wielki wodozbiór. M. Pansmer, którego karta Rossyi w środkowej Azyi, mianowicie północna strona rzeki Ilia czyli Ili, na wielkie zaufanie zasługuje, łączy dwa te jeziora pięcioma kanałami: a ponieważ przestrzeń pomiędzy temi jeziorami, 40 wiorst nieprzenosząca, jest bagnista i trzcinami zarosła, to łatwo mogło potwierdzać mniemanie, źe dwa te jeziora tylko jedno stanowią. Na kartach chińskich, robionych przez europejskich missyjonarzy, z polecenia cesarza Kianlounga, na miejscu dwóch tych jezior widzimy tylko jedno. Klaproth powiada, że dawniej nazywało się Gourghe-noor, to jest jezioro mostów, które po raz pierwszy widział na karcie tego kraju, zrysowanej przez kapitana artyleryi Iwana Unkowskiego w r. 1722, według opowiadań Ziungarskiego Chon-Taiłży i nierozdzielone. Sassyk po kirgizku znaczy duszący. Nazwisko to, podług mniemania Leszczonowa, powstało od niezdrowych wyziewów, wydzielającyeh się z obszernych trzcinisk, w około jeziora gnijących. Ważniejsza rzeka wypływająca z gór Tarbogatnjskich, którą to jezioro pochłania, nazywa się Kara-koł. Lewszyn wyspę górzystą, zwaną Arał-tiube, na swej karcie mieści na jeziorze zachodniém (Śas-syk-kul), kiedy ta bez żadnej już wątpliwości do wschodniego należy (ob. Ała-kul). Jezioro to nazywane bywa niekiedy Ała-tau-kul, jako blizkie gór tego nazwiska. G. Z.
Ała-kul. Pod tém nazwiskiem jest kilka jezior w stepie kirgizkim. Lewszyn (t. I. 84) wspomina o jeziorze tego nazwiska, słoném, nieprodukującém jednakże soli, położonem w stepach mniejszej hordy Kirgizów, niedaleko rzeki Tobołu i Uboganu czyli Abuganu. Drugie jezioro tego nazwiska jest, właściwie mówiąc, odnogą wielkiego jeziora Bałchasz, stanowiącą południową kończynę tegoż jeziora. Wodę ma gorzką. Leży pod 45° szer. a 92° dług. geogr., otoczone piasczystą pustynią Tau-kum, pochłaniającą w siebie rzekę Dżartasznyn-kara-su i przyjmującą w swój skład wiele strumieni, z gór Arkarły i Chantau wypływających (odnogi gór Ałatau). Trzecie, najważniejsze tego nazwiska jezioro, leży blizko granicy chińskiej i miasta chińskiego pogranicznego Czuguczaka, od którego oddzielone piasczystą pustynią Kendyrły-kum, przez którą przepływa znaczniejsza rzeka Emyl czyli Imyl, biorąca początek w posiadłościach chińskich, i zabierająca liczne strumienie z gór Tarbogataj i Barłyk wypływające. Rzeka la zasila wody jeziora Ała-kul, wraz z kilką pomniejszeni! rzekami, jak Chatynsu i Urdzar kilkoramienny, wypływający z góry Czecharaku, do pasma Tarbogatajskiego należącej. Jezioro leży w kotlinie, mającej na północy łańcuch gór Tarbogataj, a na południu góry Ała-tauskie. Długość jego rachują na werst 100; położenie geograficzne 46° szer. półn. i 100° dług. wschód, odległość od Semipołatyńska werst 450. Na tém jeziorze jest wyspa, a na niej wysoka spiczasta góra, jak gdyby ostrokrąg ścięty od pogasłego wulkanu, nazwana Arał-tiube. Góra ta dała powód Humboldtowi do napisania ciekawego ustępu o wulkanach i górach Azyi (Annales des voyages 1830 Décembre). Późniejszy jednak podróżnik M. Schrenck, który w Lipcu 1842 r. po wielkich trudach dotarł aż na szczyt Arał-tiube, nieznalazł w niej żadnego śladu wulkanicznego pochodzenia. Opis tego jeziora, mało przez kogo dotąd zwiedzanego, daje nam nasz podróżnik z r. 1846 Adolf Januszkiewicz, następujący: „Przed nami zwierciadło wód nieobjętych okiem, owe niewidzialne dotąd, zasłonięte nieprzebyta puszczą trzcinisk, strzeżone od ciekawości wędrowca straszną paszczęką tygrysa, morze Kirgizów: to Ała-kuł. Po nad jego fale drżące w ogniu promieni słońca, wznosi się dumnie jedyna wyspa, dźwigająca dziką posępną śpiczastą górę: to Arał-tiube. Rzekłbyś, że na zaczarowanem morzu, zaklęty zamek jakiego czarnoksiężnika lub
