Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/563

jest to żaden pojedynczy łańcuch, od zachodu ku wschodowi się ciągnący, ale niejako węzeł gór, z wielu gromad złożony i w różnych rozchodzący się kierunkach, a oddzielonych od siebie głębokiemi dolinami, będącemi łożyskami licznych rzek i strumieni, które do utworzenia największych rzek Sybirskich, to jest Irtyszu, Oby i Jenisseja, wodami swemi się przyczyniają. Poczynając więc od prawego brzegu Irtyszu, w kierunku od zachodo-południa ku wschodowi północnemu, ciągną się łańcuchy: Narymski, Burczumski, Sajliuhemski, Sajański, Sabiński, które mniej więcej możnaby przyjąć za jedno ciągłe pasmo i których grzbiet stanowi granicę pomiędzy Rossyją i Chinami. Na północ od tych łańcuchów, to jest w granicach Rossyi, oddzielają się. 1) Od łańcuchów Narymskiego i Bur-czumskiego, pasmo Chołsuńskie i Koksuńskie, a od tego ostatniego Ubińskie i Tigereckie, pomiędzy dolinami rzek Naryma, Buchtarmy i Katuni, oraz Uby, która oddziela pasmo Ubińskie od Tigereckiego. 2) Od łańcucha Sajliuhemskie-go, wychodzą Czujskie i Katuńskie biełki, rozdzielone od siebie doliną rzeki Arguta, a zawarte między dolinami górnej Katuni i Czui. Dolina rzeki Kok-su oddziela pasmo Katuńskie od Tigereckiego, z którem się łączą zniżające się ku północy Czaryskie biełki, Anuskie i Urusulskie. Pomiędzy dolinami rzek Czui i Arguta i górnej Katuni, jest najwyższa podniosłość gór Ałtajskich. 3) Z punktu łączącego łańcuchy Sajliuhemski i Sajański, wychodzą w kierunku północnym góry Kurajskie, łączące się z Ajgułackiemi i Teleckiemi, a zawarte między dolinami rzek Czui, dolnej Katuni, Baszkausu i Czułyszmana. 4) Z łańcucha Sajańskiego, pomiędzy doliną Czułyszmana i jeziorem Teleckiem (Ałtyn-nor), a rzeką Abakanem, wydziela się pasmo gór Abakańskich, mających kierunek z południa ku północy i łączy się z górami Kuznieckiemi, które po prawym brzegu rzeki Tomu, prawie aż pod Tomsk sięgają. Z wyliczonych tu gór, pasmo Katuń-skich biełków jest najwyższe. P. Gebler, który w r. 1833 i 1835 trzy przedsięwziął wyprawy i skreślił gór tych kartę, za najwznioślejszy punkt uważa górę Biełuchę i słupy Katuńskie: majestatyczny wierzchołek Biełuchy, rozdzielający się na dwa szczyty, wiecznemi lodami okryte, z których zachodni wyższy od wschodniego, uważa za niedostępny: w przybliżonym rachunku trygonometrycznym, daje jej wysokość 3,352 metry (10,300 stóp) nad powierzchnią oceanu. Po niej najwyższe góry są: Ałas-tu i Irbis-tu, zwane Słupami Katuńskiemi, przy źródłach rzeki tego imienia, i dotykające nieznanego dotąd łańcucha Sajliuhem-skiego. Z rzek licznych, które w tej części Ałtaju biorą początek, widzimy, źe Kurczum, Narym, Buchtarma, Uba, wpadają do Irtysza; Czurysz i Anui do Oby; Czuja, Argut, Kok-su, Urusul do Katuni; Baszkaus do Czułyszmana: które także wszystkie swoje wody zlewają do rzeki Oby. Nareszcie Abakan, z rzekami Any i Dziabacz, wodami swemi powiększają strumień górnego Jeniseja. Południowa strona Ałtaju, to jest zawarta w granicach Chin, mało nam jest znajoma. Za pomocą więc Humboldta, takie o tych pasmach możemy podać wiadomości. 1) Góry Kurczumskie, oddzielone od łańcucha Narymskiego doliną rzeki Kurczuma, ciągną się od zachodu na wschód, po prawym brzegu górnego Irtyszu. Łańcuch ten rozdziela się na gałęzie Saratau, Dalenkhara i Arkaouł i o wiele jest niższy od gór Narymskich. 2) Góry Taugnu. Oddzielają się od Ałtajskich, na wysokości łańcucha Sajluhemskiego, około źródeł Czui: okrążają obszerną dolinę wyższego Jeniseja, tworzącego sie przez zbieg rzeki Kemczyk i Oula-kem: dalej rozdzielają się na kilka pasm, z których północne łączy się z łańcuchem gór Sajańskich, a południowe z łańcuchem Oulangom i Malakha. 3) Góry Oulangom są niejako przedłużeniem lub może łańcuchem równoodległym od Kurczumskiego i biorą kierunek ku źródłom rzeki Orkhon, wpadającej do Selengi, w dal-