Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/566

pomieszany znajduje się w naturze. Pierwotna postać ałunu jest sześcian równo-osiowy, najpospolitsze jego kryształy są ośmiościany foremne, często nałożone stosami jedne na drugich, tworząc tym sposobem kolumny najeżone kątami bryłowemi na wierzchołkach. Kryształy ałunu są przezroczyste, z odłamem szklistym i muszlowym. C. g. 1,753, rysuje gips, a rysowany bywa węglanem wapna, topi sie, pozostawiając po ostygnięciu massę gąbczastą. Odmiany znane w naturze są następujące: 1) Ałun amonijakalny (Ammonalumm, Beudant) w massach włóknistych, białych, rozpuszczalnych, ostrego alkalicznego smaku; z alkalijami ogrzewany wydziela ammoniak. Jest to ałun w którym potaż został zastąpiony przez ammoniak. Znajduje się w kopalniach lignitu w Tchermig w Czechach, w Solfa-tara przy Neapolu, na Etnie. 2) Ałun potażowy, najpospolitszy ze wszystkich ałunów w naturze, zwykle w postaci wykwitów, rzadko bardzo krystaliczny, znajduje się w niezliczonych miejscowościach. 3) Ałun sodowy, własnościami swojemi zupełnie podobny do ałunu potażowego; znaleziono go w południowej Ameryce, w prowincyi Saint-Jean, na wschodnim stoku Andów. 4) Ałun magnezytowy, znaleziony w południowej Afryce w massach włóknistych, magnezyja i manganez zastępują w nim alkali. W Peru znaleziono również ałun magnezyjowy, który pan Hayes opisał i nazwał Pikoryngitem, ma on przy sobie tylko 22 jednostniki wody. 5) Ałun manganezowy, znaleziono w Lagoa-Bay w południowej Afryce, w postaci włóknistej z blaskiem jedwabistym, podobnym do asbestu. Alkali w ałunie tym całkowicie zastąpione jest tlenkiem manganu. 6) Ałun żelazisty, Rammelsberg znalazł, że odmiana ałunu z Morsfeldt w Bawaryi reńskiej, ma alkali zastąpione tlenkiem żelaza. Odmiana ta ma postać pierzastą, włosistą. Forchhamer znalazł podobnyż ałun żełazisty w Islandyi i nazwał go Halotrichitem, a w ostatnich czasach podobnyż ałun znalazł Scacchi w Puzzuoli, inni zaś mineralogowie w okolicach Królewca, gdzie go zwią ałunem pierzastym i kesamohalitem. — Pod tém nazwiskiem rozumiemy w chemii cały szereg soli podwójnych, krystalizujących z 24 jednostnikami wody, w składzie swym odpowiadających następującej formule ogólnej: MO₂RO₃ + M₂O₃, 3RO₃ + 24 Aq. Najpospolitsze ałuny są zwykle związkiem dwóch siarczanów; jednego o zasadzie jednokwasowej, drugiego o trzykwasowej. Mniej pospolite zawierają kwas chromny (CrO₃) równokształtny z kwasem siarczanym (SO₃). Stosownie do tego jakie zasady oznacza MO i M₂O₃, rozmaite będą ałuny; i tak: jeśli za MO podstawiemy potaż (KO), sodę, (NaO) lub amoniję (AmO); otrzymamy ałun potażowy, sodowy lub amonijakalny; podstawiając znowu za M.O, zasady odpowiedniego składu jak glinkę (Al₂O₃), półtorotlenki żelaza (Fe₂O₃), chromu (Cr₂O₃), i manganu (Mn₂O₃), będziemy mieli ałun glinkowy, żelazny, chromowy lub manganowy. Kombinując te dwa rodzaje siarczanów między sobą, otrzymamy rozmaite ałuny jak np. potażowo-glinkowy, potażowo-chromowy i t. p. Ałuny przedstawiają piękny przykład równokształtności (izomorfizmu) (ob.); wszystkie bowiem krystalizują jednakowo, a zwykłą ich formą krystaliczną jest ośmiościan równoosiowy. Ciemny, prawie czarny kryształ ałunu chromowego, wzrasta w roztworze ałunu zwyczajnego, bez najmniejszej zmiany w kształcie; można go jeszcze powlec warstwą ałunu żelaznego lub manganowego, a kształt bynajmniej się nie zmieni. Obecnie nazwę ałunu na większą jeszcze liczbę związków rozciągnąć wypada, otrzymano bowiem wiele ałunów, w których jako zasadę MO, podstawiono rozmaite amonijaki organiczne; jak metylijak, etylijak, amylijak i t. p. (ob. amonijak). Z pomiędzy tak wielkiej liczby związków, najwięcej mają zastosowań ałuny glinkowe; a mianowicie: potażowy i amonijakalny. Ałuny te najwięcej są