Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/567

używane w farbierstwie i drukowaniu perkalików, do utwierdzania kolorów na tkankach; działają tu one swoją glinką, która łącząc się z farbnikami, wydaje z niemi związki nierozpuszczalne w wodzie, zwane pospolicie lakkami farbierskiemi (ob.). Lakki te używane jako farby klejowe i pokostowe, przy pomocy ałunu również na wielką skalę są wyrabiane. Oprócz tego ałun używa się jeszcze: w białoskórnictwie, do wyprawy skór i futer; w fabrykacyi papieru, do klejenia; w medycynie i weterynaryi. Bywa także używanym do klarowania wody mętnej; tworząc bowiem ze znajdującą się w zawieszeniu glinką ałun nierozpuszczalny, zabiera znajdujące się w wodzie nieczystości, i szybko z niemi opada; woda jednak taka, do picia używaną być niepowinna. Używano także ałunu do fałszowania chleba, wina i piwa (ob.). Ponieważ najważniejszém ciałem w ałunie jest glinka, dla tego w wielu razach, mianowicie w farbierstwie, zamiast ałunu zwyczajnego, używają czystego siarczanu glinki. — Ałun zwyczajny (Alumen, Alum), siarczan glinki z siarczanem potażu lub amonii; w handlu zwykle znajduje się w postaci wielkich kryształów ośmiościennych, niekiedy sześciennych; albo mass solnych bezbarwnych, pół przezroczystych, smaku słodko ściągającego. Jest on przedmiotem fabrykacyi, częstokroć na ogromną skalę rozwiniętej. Otrzymuje się rozmaitemi sposobami: 1) Z kamienia ałunowego otrzymują na wielką skalę ałun w Tolfa przy Civita-Vecchia w państwie kościelném; przez słabe wypalenie, w skutek którego wodan glinki ulega rozkładowi, i pozostała glinka już się z kwasem nie łączy; następnie przez wyługowanie i krystalizacyją. Wyrób zwany ałunem rzymskim, zwykle jest różowawy, co pochodzi od półtoro-tlenka żelaza, którym kryształy są powleczone; ponieważ jednak nie zawiera go w związku chemicznym, dla tego dawniej za najlepszy był uważany. 1) Z rud ałunowych, jak z łupku ałunowego i ziemi ałunowej. W ciałach tych jak to ze składu ich widzimy, nie ma ałunu gotowego, lecz dopiero powstaje, w skutek działań chemicznych zachodzących przy prażeniu i wietrzeniu tych mass mineralnych, Z roztworów otrzymanych przez wyługowanie, w skutek właściwego postępowania, wydzielają się sole żelazne, a po dodaniu soli potażowych, przez odparowanie do krystalizacyi, otrzymuje się ałun dosyć czysty. 3) Z gliny, (ob.), która powinna być jak najczystsza, wolna ile być może od wapna a szczególniej od żelaza. Glina dla ułatwienia działania kwasu siarczanego lekko się wypala, następnie proszkuje, mięsza z 40 pCtwym kwasem siarczanym, i długo utrzymuje w temperaturze blizkiej wrzenia wody; przez co kwas siarczany rozrabia krzemian glinki, daje siarczan glinki rozpuszczalny, który wyługowany wodą przez zmieszanie z odpowiednią ilością soli alkalicznych i krystalizacyją, wydaje ałun zwyczajny. Tym sposobem u nas ze sprowadzanej z zagranicy gliny, wyrabiają ałun. 4) Nakoniec otrzymują także ałun z minerałów glinkę zawierających, np. z feldspatu (ob.); lecz podane w tym celu postępowanie Turner’a, dosyć trudne i kosztowne dotąd, nie wiele się rozpowszechniło. — Ałun amonijakalny. Z powodu coraz więcej upowszechniającej się fabrykacyi gazu do oświetlania, ten gatunek ałunu coraz częściej się wyrabia; ponieważ tym sposobem powstające przy suchej destylacyi węgli kamiennych, ciecze amonijakalne, zostają najkorzystniej zużytkowane. Ałun ten bardzo łatwo odróżnić od potażowego, ucierany bowiem z wapnem, wywiązuje silny zapach amonijakalny. — Ałun sześcienny (kubiczny), pod względem naukowym niewłaściwie zwany ałunem obojętnym, zawiera bowiem nadmiar glinki; stanowi sól niekwaśną, a tém samem niezmieniającą kolorów, i dla tego w niektórych przypadkach w farbierstwie używanym bywa. Otrzymuje się z ałunu zwyczajnego, przez dodawanie do jego roztworu węglanu potażu lub amonijaku,