zyliję środkową z Kolumbiją północną. Głównemi jej płodami i przedmiotami handlu wywozowego dla mieszkańców nadbrzeżnych są: solone ryby Gamita, sasaparylla i Manteca, czyli olej żółwiowy. F. H. L.
Amazonka, ubiór kobiecy z czasów Stanisława Augusta, składający się z kurtki męzkiej i spódnicy zapinanej długiej, do konnej jazdy, krótszej do chodzenia: panie bowiem nasze w podeszlejszym wieku, dla ciepła, używały w zimie na codzienny ubiór sukiennych amazonek.
Amazonki (z greckiego: a, bez i mazos pierś), zbrojny naród kobiecy, nieznoszący w pośród siebie mężczyzn, o którym baśń starożytna nie bez historycznej podstawy mówi, że groźne tworzył niegdyś państwo i pod wodzą królowej szedł do boju. Z mężczyznami sąsiednich ludów miał on chwilowe tylko stosunki dla propagacyi rodu: odsyłał im lub zabijał chłopców, jacy się rodzili, dziewczęta zaś sposobił do wojny, a gdy dorastały, wypalał pierś prawą, by nie zawadzała przy napinaniu łuku, zkąd i nazwę bezpiersiowych otrzymały. Nowsi badacze wiążą słowo to z czerkieskiém mata, księżyc, twierdząc, jakoby obyczaj ten odnosił się do czci księżycowej, wówczas upowszechnionej w Azyi mniejszej. Pisarze starożytni trzy odróżniają narody Amazonek: 1) Azyjatyckie, od których dwa inne pochodzą: te mieszkały na brzegach morza Czarnego i w górach kaukazkich, mianowicie też w okolicy Trebizondy nad Termodonem (dziś Terme). szerzyły postrach po całej Azyi i były założycielkami miast Smyrny, Efezu i innych. Herkules zabił ich królowe Hippolitę czy Antyjope, by odebrać kołczan darowany jej przez Marsa. Za panowania Tezeusza, zapędziły się one i do Attyki: a pod królową Pentezyleą niosły pomoc Pryjamowi przeciwko Grekom. Pojawiają się raz jeszcze za Alexandra Wielkiego, gdy królowa ich, Talestris, odwiedza tegoż w obozie, by przezeń matką zostać. 2) Scytyjskie, łączyły się z sąsiedniemi Scytami, a następnie pociągnęły w głąb’ Sarmacyi. 3) Afrykańskie, odniosły pod królową Myriną zwycięztwo nad Gorgonami i Atlantami, przebiegły Egipt i Arabiję, gdzie przy jeziorze Trytonis stolicę założyły: wytępione przez Herkulesa; (ob. Nagel: Geschichte der Amazonen, Stutgard 1838).
Amazonki czeskie, tak nazywano śmiałe niewiasty, które po wymordowaniu swoich mężów r. 739 zaczęły wojnę, zwaną Niewieścią, siedmioletnią, stoczyły wiele bitew pod dowództwem Wlasty, i raczej podstępem, niżeli siłą, pokonane zostały. Wsławiły się pomiędzy niemi: Radja, Zastana, Tristona. Nodra, Worasta, Malada.
Amazoński kamień. Pod tém nazwiskiem rozumieją zielone odmiany spatu polnego (ortoklazu), używane jako kamień ozdobny, a znajdujące się szczególniej w Ilmeńskich górach, w Syberyi. K. J.
Amazyja, warowne niegdyś miasto w Poncie, nad rzeką Iris, rezydencyja królów Pontu, od czasów cesarzy Trajana i Marka Aurelijusza zwane także: Metropolis Ponti i Prima Ponti, słynne jako miejsce urodzenia Strabona, i przezeń obszernie opisane; dziś jest już tylko podupadłą stolicą sandżaku tureckiego w ejalecie Siwas, północnej Natolii, i leży na kilku wzgórzach, nad któremi sterczy jeden wyższy od innych wierzchołków, gdzie silna cytadella. W 10S3 roku odebrał Amazyję Grekom sułtan Melek Ohazy, z dynastyi Danniszmendów; później raz jeszcze zdobył ją Bajazet II (1485 r.), poczem pozostała już w posiadaniu osmańskiém. W 1555 roku stanął tu traktat pokoju pomiędzy Turcyja a Persami. Cytadella Amazyi wyobraża pięciokąt z 41 wieżami, i ma 9.000 kroków obwodu: do niej prowadzą wykute w skale wschody o 3,000 stopni. Na górze są 4 bramy żelazne, a obszerne grotty służą za magazyny. Samo miasto składa się z Amazyi wschodniej i zachodniej, obejmujących 48 cyrkułów, z których pięć
