Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/609

noryjskie. Kordyliery Patagońskie zaczynają się już na archipelagu wysp Ogniowych, gdzie w południowo-zachodniej stronie Południowej Ziemi króla Karola, góra Sarmiento dochodzi 6,900, a Darwin 6,800 stóp wysokości. Na lądzie stałym te Kordyliery ciągną się aż pod 72° szerokości południowej, gdzie wprost wyspy Chiloe dosięgają największej wysokości 11,700 stóp w górze Nevada de Corcovado. Na zachodniém nadbrzeżu Patagonii, aż pod 46° szerok. połudn., znane są lodowce, które np. w zatoce de Pennas zachodzą w samo morze, co w Norwegii ma miejsce dopiero pod 66° szerokości północnej. Począwszy od 40° aż do 18 szerok. połudn., góry te nazywają się Kordylierami Chilijskiemi, z których od 33° aż do 18° wychodzą trzy łańcuchy poprzeczne ku wschodowi w niziny La Plata, pomiędzy 33° a 31° Sierra de Cordova, pod 25° Sierra de Salta, między 22° a 18° Sierra Nevada de Cochabamba i de Santa Cruz. Z tych najwyższym jest ostatni łańcuch poprzeczny, który wznosi się do 14,000 stóp wysokości. Pod 22° szer. połud., gdzie łańcuch główny zwraca się ku północo-zachodowi, tenże rozpada się na dwa pasma: zachodnie i wschodnie, które potem znowu pod 15° szerok. połud. schodzą się z sobą, a płaskowzgórze powstające z dwóch tych łańcuchów, ze względu na szczyty ich położone jest nizko, w porównaniu zaś z poziomem oceanu bardzo wysoko. Zmiana podobnych węzłów górzystych i łańcuchów równolegle bieżących (dwukrotnie nawet pasm potrójnie do siebie równoległych) z zawartemi pośrodkiem ich płaskowzgórza-mi, na których powstały niesłychanie rozwinięte gospodarstwa alpejskie, powtarza się dziewięćkroć, począwszy od 20" szerok. połudn. aż do 7° szerok. półn., a mianowicie: w Peru płaskowzgórzu Porco i Potosi (od 20½° do 19½° szerok. połud.), Cusco (od 15° do 14°), Huanako i Pasco (od 11° do 10½°), Loja (od 5¼° do 3¼°); w Quito Assuay (pod 2⅓° szerok. połud.), Chisinche (pod 0° 40°), Los Pastos (od 12° do 1¼ szerok. półn.), Źródła ś. Magdaleny (od 1⁵⁄₁₁° do 2⅓°), nakoniec Antioquia (od 5½ do 7° szerok. północnej). Pomiędzy węzłami Pasco i Cusco leży najwyższa kraina alpejska Andów, z jeziorem Titikaka, największym wodozbiorem alpejskim Nowego Świata, obejmującem 250 mil □, a zatem 20 razy większem od jeziora Genewskiego. W paśmie zachodniem tego płaskowzgórza wierzchołek Nevada de Chuquibamba dochodzi 20,600 stóp wysokości, we wschodniém Nevada de Sorata 23,940 stóp, a Nevada de Illimani 22,940 stóp. Na wschodnim stoku całego tego łańcucha Kordyllerów ciągnie się taras lasów dziewiczych i bagien, oddzielonych od Alp Llanosami i Pampami. Kraina alpejska w Quito, składająca się z trzech prawie jednakowej wysokości płaskowzgórzy: Cuenca, Hambato i Quito, długa na mil 50, na 3 do 4 mil szeroka i wysoka na stóp 9,000, wązkiemi tylko w skałach szparami przepuszcza wodę (rzekę Amazonkę) i ludzi. W zachodnim łańcuchu tej wyniosłej płaszczyzny znajduje się wulkan wiecznym lodem pokryły: lliniza 16,300 stóp), czterowierzchołkowy Pichincha (14,950) i Chimborano (20100 stóp); we wschodnim zaś łańcuchu góry: Cotopaxi (17,700 stóp), Antisana (17960) i Cayambe (17710 stóp wysokości). Płaskowzgórze Patros zamieszkałe jest nawet na wysokości 10,000 stóp nad poziomem morza. Na północnym końcu płaskowzgórza Quito, zkąd wypływają rzeki ś. Magdaleny i Cauca, Kordyliery rozstępują się na trzy łańcuchy gór, które już następnie zupełnie się z sobą nie schodzą. Łańcuch wschodni, na prawym brzegu ś. Magdaleny, ciągnie się zrazu jako pasmo Suma Paz, później na północo-wschód jako Sierra Nevada de Merida, naostatek ku morzu na wschód około jeziora Marakaibo; łańcuch środkowy, nazwany Quindin, dzieli rzekę ś. Magdaleny od Rio Cauca, ciągnie się ku północy i spuszcza się w niziny, gdzie łączą się z sobą obie rzeki; łańcuch za-