Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/612

my i Antyllów. W ogóle w Kordylierach pięć jest grup i szeregów wulkanicznych, a mianowicie: Szereg południowy, mieszczący w sobie wulkany de Los Gigants (51° szer. połud.). de San Clemente (46°, de Maco (45°), de Cuplano (44¾°), Jenakumen (44½°), de Medielere (44°), de Jantelas (43½°), de Minchina (42¾°), Llebkam i Quacucabi (41°), Guanague, Osorno i Ranco (40°), Chinnok (39⅚°), de Villa Rica (39¼°), Notuco (39¼°), Chinal (38°), Collaqui (38°), Antojo (37¾°), Tucapel (37°), Chillu (36°), Peteroa (35°), Mappo(34°), San Jago (33°), Acanague (32½°), Ligna (32°), Chinpa (31⅓°), Limori (31°), de Coquimbo (30°), de Copiapo (27°), Gualatirri (20°), Saguma (19°), de Arequipa (15¾°). Wulkany w Quito, ogromne ognisko ścieśnięte na przestrzeni czterech stopni szerokości (od 1° 45' szer. połud., do 2° 40' szer. północ.), oddzielone są od szeregu południowego 14 stopniami szerokości; najznaczniejszemi z pomiędzy nich są: Sangai, Turgurahna, Carguinazo, Cotopaxi, Sinchulahua, Guachomajo, Antisana, Pichincha, Inibabura, Chilas, Cumbal; Azufral, de Pasto, Sotara, Puracé, de Rio Fragna. Wulkany Ameryki Środkowej, leżą między 9° 40' a 15° 58' szerokości północne; do nich należą: Wulkan de Barua, de Zapanpas, Pasagayo, de Orosi, de Tenorio, de Riocon, de Granada, de Bombacha, de Leon, de Tolica, de Viejo, de Gilotepe, de Guanacois, de San Mignel, de Sacate Koluka, de Vozatlan, Tropa (ś. Wincentego i San Salvador), de Isalco, de Apoeca, de Guatemala, de Atitlan, Sakatepek, Sapotillan, Amilpas i Sakonusko. Szareg wulkanów w Anahuak, mieści w sobie wulkany: Textla, węzeł wulkaniczny pięciu gór Sitlaltepetl pod Oribaza, Naukompatepetl, Popokatepetl, Istasihuatl i Toluca, oraz wulkany Jorulla i Kolima. Szereg północny: Wulkan de las Virgenes w Kalifornii, Góra Pięknej Pogody, Góra Elijasza i dwa wulkany na półwyspie Alaska. Prawie wszystkie wyspy Ameryki, z wyjątkiem tylko Bahamów i Małych Antyllów, mających formacyję korallową, są wyspami górzystemi o łańcuchu, 2—6000 stóp wysokości i z wulkanami oogień siejącemi. Wulkan ś. Wincentego na Antyllach jest najstraszliwszym archipelagu Indyj zachodnich, na wyspach Szetlandzkich zaś wulkan Bridgeman jest najmniejszym i najbardziej południowym na świecie. — Jeszcze bardziej uderzającą od formacyi gór w Ameryce, jest formacyja dolin i równin w tej części świata; te ostatnie bowiem przeważają do tego stopnia, że zajmują dwie trzecie całego kontynentu. Na całej ziemi nie masz większych płaszczyzn, jak w Ameryce, gdzie obejmują przeszło 407,000 mil □ przestrzeni, z których na Amerykę Południową przypada 246,000 (około trzech czwartych części całej Ameryki Południowej), na Amerykę Północną do 1,620,000 mil □ (pięć ósmych części całej Ameryki Północnej). Od południa ku północy następują po sobie: Równiny Patagońskie, Pampas de La Plata (76,000 mil □), Llanosy rzeki Maranńon (145,000 mil □), Llanosy rzeki Orenoko (16,000 mil □), niziny Gujany (2100), niziny rzeki ś. Magdaleny (6800), Savanny rzeki Mississipi (47,000 mil □), Taras nadbrzeża wschodniego na południo-wschodzie Alleganów (17,000) i Równiny Tarasu podbiegunowego i rzeki ś. Wawrzyńca (100,000 mil □). Płaszczyzny te mieszczą w sobie największą obfitość wód i roślinności, a w porze dżdżystej zastępują poniekąd nasze łąki; mają one istotę, wyraz i życie zupełnie sobie właściwe, jakich gdzie indziej na całej kuli ziemskiej nie znajdzie. Jeżeli niziny nadmorskie na północy są bagniste, skaliste i martwe, równiny Patagońskie kamieniste i solne, z życiem roślinném mało wykształconém, tedy inne płaszczyzny są to albo ogromne oceany trawne, bez drzew ni pagórków, albo też olbrzymie lasy dziewicze. Równiny Pampas, czyli południowe płaszczyzny La Plata, obejmują przestrzeń niezmierną i otoczone są na około Andami, płasko-wzgórzem brazylijskiém i morzem. Wody tych równin spadają od północy i pół-