megalosaurus, ichthyosaurus, plesiosaurus, i t. d. o których będzie mowa pod wymienionemi wyrazami.
Amfibol. Minerał ten zwykle czarny i blaszkowy, stanowiący jedną z istotnych składowych części skat rozmaitych, przez dawnych mineralogów zwany był hornblendą. Hornblenda ta, wraz z dwoma innemi minerałami Wernerowskiemi, a mianowicie, z jasno-zielonym aktynotem i białym tremolitem, została z powodu swej postaci krystallicznej przez Haiiy'ego połączona w jeden gatunek, zwany amfibolem. Po długim oporze, zgodzono się dziś powszechnie na to połączenie, z odróżnieniem wszelako dwóch głównych typów, odpowiadających jeden tremolitowi, drugi hornblendzie Wernera Rzeczywiście, charaktery zewnętrzne dwóch tych podgatunków przedstawiają znakomite różnice, a nawet rola ich w naturze zdaje się ten podział wskazywać: tremolit jest amfibolem wapiennym, hornblenda amfibolem żelazistym. W obudwu pod-gatunkach magnezyja znajduje się w znacznej ilości. Aktynot stanowi tu gruppę pośrednią, jest bowiem jasno-zielonej barwy i zawiera w sobie i wapno i magnezyję. Są jeszcze amfibole glinkowe, w których ilość glinki do 15 procentów dochodzi, i te stanowią do dziś dnia kwestyję nieroztrzygniętą, niewiadomo bowiem w jakim związku glinka w nich się znajduje, prawdopodobnie tylko, jako domieszka. Amfibol biały (Tremolit, Grammatyt) nie twórzy skał, ale jest rozsiany tylko w wapieniach cukrowatych i skałach łupkowych, należących do formacyj przechodowych i formacyi łupku mikowego i talkowego: jest mniej obfitym, jak amfibol czarny. Stale krystalliczny, w oddzielnych kryształach, lub massach włóknistych, pod postacią słupów rombowych ukośnych. Rysuje węglan wapna. C. g. tremolitu z S. Gothard jest 2,931. Pod dmuchawką daje emaliję, lub szkło białe. Niektóre jego odmiany są szare, co pochodzi od grafitu. Wzór jego chemiczny jest, SiO3 . CaO + 2SiO3 . 3 MgO. Przedstawia bardzo wiele odmian, oznaczonych rozmaitemi mineralogicznemi nazwami, jak: edelit, tremolit włóknisty, byssol.it, nordenskioldyt, kalamit, rafilit, peponit, cymatyn, eschwegit, chryzotyl, nylotyl, asbest, korek kopalny, skóra górna.—Amfibol czarny (Hornblenda), krystalliczny i włóknisty. Kryształy częstsze niż w tremolicie, jakkolwiek rzadko zakończone Ersby tylko w Finlandyi, Konstenblatt w Czechach i Arendal w Norwegii podobne kryształy przedstawiają. Włóknista budowa w hornblendzie jest rzadsza, jak w tremolicie. Najpospoliciej hornblenda występuje w postaci blaszkowej. Kryształy najpospolitsze są słupy sześciokątne zakończone trójścienną piramidą. Hornblenda jest czarna, nieprzezroczysta, bardzo blaszkowa, łatwo się topi w czarną emalię. C. g. hornblendy czeskiej jest 3,167, kwasy trudno na nią działają. Czasami kryształy hornblendy są bardzo długie i cienkie i stanowią prawdziwe igły, jest to właśnie odmiana zwana kamieniem promienistym (Strahlstein) przez Niemców. Amfibol nadto jest blaszkowy, jakeśmy już mówili; ziarnisty zwany także pargazytem od Pargas w Finlandyi; kulkowaty albo karyntynit z Karyntyi, zwany tam tigerera. Ta właśnie odmiana zawiera znaczną ilość glinki. Do amfibolów glinkowych należą nadto: Autofillit, Cummingtunit, phoestin, arfoedsonit, polilit, diastatyt. Amfibol znajduje się, jak się wyżej powiedziało ,w łupkach mikowych, w gneissach, a szczególniej w niektórych skałach, których stanowi część składową. Syenit jest granitem amfibolowym; dioryt albitem amfibolowym. Ten ostatni zowią jeszcze kamieniem zielonym (Grunstein) lub amfibolitem. Amfibol jest utworem wulkanicznym, natrafia się w dawnych i nowych lawach i wulkany wyrzucają z popiołami i kamykami kryształy pojedyncze amfibolu. Z dawnych skał wulkani-
