Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/672

sole amonijakalne. Prawie wszystkie gatunki ziem zawierają w sobie mniejsze lub większe ilości amonijaku; w odchodach zwierzęcych znajduje się niekiedy wielka ilość soli amonijakalnych, nakoniec amonijak stanowi stałą część składową powietrza atmosferycznego, lubo w niém w nadzwyczaj małej ilości się znajduje. Ciało tak upowszechnione musi mieć bardzo ważne przeznaczenie w naturze, i rzeczywiście amonijak jest najważniejszém źródłem, dostarczającém roślinom azotu (ob.), pierwiastku w ich wegetacyi nadzwyczaj ważnego. Jak wyżej wspomnieliśmy, amonijak jest gazem bezbarwnym, z własności swych nadzwyczaj charakterystycznym, a ztąd do poznania łatwym. Gaz ten przez zagęszczanie i oziębienie, a nawet przez samo tylko wielkie zniżenie temperatury zamienia się na rozciek; a nawet do stanu stałego przyprowadzonym być może. W wodzie rozpuszcza się bardzo gwałtownie i w wielkiej ilości; w naczynie napełnione czystym gazem, woda wpada jak do próżni, 1 obiętość wody w + 10° pochłania 670 objętości gazu. Roztwór ten zwany zwykle amoniją płynną (liquor ammonii caustici), używa się w medycynie i do wielu innych celów; jest cieczą bezbarwną, lżejszą od wody, silnie woniejącą amonijakiem i w wysokim stopniu działającą alkalicznie; dla tego też zowie się także amoniją kaustyczną (gryzącą). Zwykle otrzymuje się z mieszaniny salmijaku z wapnem; za ogrzaniem wywiązujący się gaz, wprowadza się do wody w której się rozpuszcza. Pod względem składu chemicznego uważany amonijak, jest związkiem azotu z wodorem, w stosunku który wyraża formuła NH₃ albo. Amonijak w wysokim stopniu posiada własności zasad, dokładnie zobojętnia najsilniejsze nawet kwasy, i wydaje z niemi sole krystaliczne, łatwo rozpuszczalne w wodzie. Sole, w których z kwasami lotnemi jest połączony, za ogrzaniem ulatują w zupełności; niektóre jak np. węglan, są lotne w zwyczajnej temperaturze; dla tego też ten ostatni znajduje się w powietrzu atmosferyczném. Sole zaś kwasów nielotnych, w ogniu rozkładają się w ten sposób, że kwas jako ogniotrwały pozostaje, gdy amonijak jako lotny ulatuje. Jakkolwiek wyżej powiedzieliśmy, że amonijak posiada wszystkie własności zasad, jednakże sam przez się, bezwodny (NH₃), nie jest zasadą względem zwyczajnych tlenokwasów również bezwodnych; lecz dopiero nią się staje przez przybranie pierwiastków 1-go jedn. wody (NH₃ HO czyli NH₄O). Stwierdza to skład wszystkich soli amonijakalnych; zachowanie się bezwodników kwasowych z amonijakiem bezwodnym, z którym one nie wydają zwykłych soli, lecz połączenia zupełnie innych własności, mianowicie sole amonijakalne amidokwasów; tudzież bezpośrednie łączenie się amonijaku bezwodnego z bezwodnemi kwasami wodoru. W tym ostatnim przypadku wodor kwasu dołącza się do pierwiastków amonijaku NH₃; wydaje z nim grupę atomów NH₄, która jak pierwiastek metaliczny łączy się z rodnikiem kwasu wodorowego. Tę grupę atomów nazwano Amonem (ammonium); tym sposobem są sole amanijakalne związkami tlenku amonu (NH₄O), który zwykle zowiemy amoniją, i cała różnica soli amonijakalnych, od zwykłych metalicznych, polega na tém, że w ostatnich metal jest ciałem pojedynczém, kiedy w pierwszych jest związkiem azotu z wodorem. Połączenia tego wprawdzie dotychczas nie udało się otrzymać w stanie odosobnionym jako metal; jednakże związek jego ze rtęcią (merkuryjuszem), jaki łatwo otrzymać można, posiada wszystkie cechy zwykłych amalgamatów metalicznych. Do rzędu związków amonijakalnych policzyć jeszcze wypada tak zwane amonijaki organiczne, amidy i imidy, tudzież związki pochodzące od typu amonu. Amonijaki organiczne, pochodzące od typu