Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/701

Ononu; południowy oddzielający dolinę Ononu od Kerułyń, nosi na kartach geograficznych nazwisko Khingan: lecz ponieważ tego nazwiska jest jeszcze drugi łańcuch gór w pobliżu muru chińskiego, należy ten, o którym mówimy, dla odróżnienia nazywać Zachodnim lub Onońskim. Rzeka Onon, sławna w dziejach urodzeniem na jej brzegach Czyngis-hana, płynie naprzód 35 mil ku wschodowi, a potém około 55 mil ku północo-wschodowi, nim się połączy z Jngodą, biorącą początek na wschodnim stoku Czokondo, najwyższej góry pasma Jabłonnego. Dwie te rzeki połączone przybierają nazwisko Szyłki. Onon i Kerułyń biorą początek w górach Kentei, bardzo blizko od siebie; rzeka Onon z pochyłości gór od strony Syberyi, a Kerułyń od przeciwnej strony Mongolii: obiedwie biorą kierunek północno-wschodni, rozdzielone pasmem zachodniego Khinghanu. w równoodległości 47° i 49°. Kerułyń wpada w jezioro Chułun-nor albo Dalaj-nor, to jest wielkie jezioro, które podług geografii chińskiej ma obwodu 600 li (blizko 50 mil): z tego jeziora wychodzi już pod nazwiskiem rzeki Argun, stanowi granicę między Rossyja i Chinami, a przepłynąwszy przeszło 80 mil w północo-wschodnim i północnym kierunku, pod 53° 23' szerokości, ®łączy się z Szyłką i bierze nazwisko u Rossyjan Amur, u krajowców zaś, to jest Tunguzów: Szylkar albo Silkar, u Mandżurów Sachalienula. Wyraz Amur albo Jamur oznacza wielką rzekę. Rossyjanie przyswoili go z dyalektu tunguzkiego. Chińskie nazwanie rzeki Amur: Chaj-tun-dzian, to jest rzeki czarnego smoka, dane jej z powodu częstych zakrętów. Po złączeniu się z Argunem płynie w kierunku wschodnio-południowym i doszedłszy do 47° 30' szerokości, łączy się z wielką rzeką Sungari-ula, zwraca się znowu ku północy, i pod 53° szerokości wpada do morza. W tej części biegu wpada do Amuru rzeka Usuri-ola. Oprócz wyliczonych, wiele drobniejszych rzek z lewego brzegu wpływa do Amuru i powiększa jego wody, których szerokość nierówna, bo od 200 do 500 sążni dochodzi. Cały bieg rzeki Amur, zacząwszy od Ononu, wynosi 500—600 mil. . Wybrzeża górnej części Amuru w ogóle są urodzajne, ale przeszedłszy góry, przepływa znów krajem, noszącym w wielu miejscach cechy piasczystej pustyni Szamo. Dawniej na brzegach rzeki Amur, oprócz mnóstwa wsi, miały się znajdować dwa miasta, Ajgun i Sachalin: lecz dziś ich nie ma podobno, tylko koczują pokolenia tunguzkie zwane Manczyry, Daury, Duczery, Natki i Gilaki; ci ostatni około morza Ochockiego, w zupełnej niepodległości od Chin i Rossyi. Rzeka Amur, pomimo swej bystrości, jest żeglowna: nie ma ani haków, ani mielizn: zamarza w Listopadzie, a puszcza w Kwietniu; dotąd mało znana, lecz mająca wielką przyszłość handlową i polityczną. Obfituje w ryby, mianowicie karpie i wielkie wyże, dochodzące do 20 cetnarów wagi; tem się odznacza od wszystkich rzek sybirskich, że posiada raki, a niekiedy znajdują się w niej muszle perłowe. Kraj przez rzekę Amur skraplany, dotąd jeszcze słynie w Syberyi jako ziemia obiecana. Mieszkańcy Jngody i Ononu wzdychają do niego, jako do ziemi, kędy, podług ich podań, wielkie znajdują się bogactwa. Prawdziwym zdobywcą Dauryi, nazwać się może niejaki Jerofiej Chabarów, który się tam wyprawił w 1650 i 1651 r. i pierwszy objaśnił Rossyję o rzeczywistych bogactwach, jakie ta kraina przynieść dla niej może; ale został odwołany do Moskwy w r. 1653, z powodu wyprawy, którą Chińczycy przedsięwzięli celem bronienia praw swoich do Dauryi. Wieści o dostatkach tego kraju, tak dalece nęciły mieszkańców wschodniej Syberyi, że opuszczając żony i dzieci, biegli nad brzegi Amuru. To dało powód rządowi w r. 1655, do postawienia straży przy ujściu rzeki Olekmy i zabronienia pod karą śmierci wymykania sie na Amur, bez pozwolenia na piśmie; aż nareszcie traktat Nerczyński, którym posiadanie