Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/725

i Landrani robili wiele analiz powietrza, a ostatni narzędzie do tego celu służące nazwał eudyjometrem. Później wielu chemików: Scheele, Priestley, Volta, Berthollet, Gay-Lussac w końcu Regnault i inni pracowali nad ulepszeniem tego rodzaju rozbiorów: większe jednak zasługi położył w tym względzie Bunsen, który w wybornem swém dziele: Gasometrische Methoden obszernie wyłożył sposoby, jakich w rozbiorach gazów trzymać się należy. — Analiza organiczna. Tém nazwiskiem najczęściej oznaczają analizę ostateczną materyj organicznych, zwaną jeszcze inaczej analizą elementarną, albo rozbiorem pierwiastkowym materyj organicznych. Wszakże analizie organicznej teraz wypada nadać rozciąglejsze znaczenie; i mianowicie pod tym wyrazem rozumieć nietylko oznaczanie w materyjach organicznych ilości węgla, wodoru, tlenu i azotu, lecz także i oznaczanie tak zwanych pierwiastków bliższych ciał organicznych tak jakościowo, jakoteż i ilościowo. Nadzwyczajne postępy jakie w ostatnich kilkunastu latach uczyniła chemija organiczna, tudzież można powiedzieć całe zastępy pracujących na tej drodze chemików, pozwalają nam teraz z większą nawet pewnością wydawać sąd o składzie i własnościach ciał organicznych, niż to było możliwem przed 50 laty dla ciał mineralnych. Obecnie zakres nauki stał się tak obszernym, że musiano zaprowadzić w niej podziały; mamy więc oprócz ogólnej chemii organicznej, phytochemiję czyli chemiję ciał roślinnych, i zoochemiję czyli chemiję ciał zwierzęcych, tudzież odpowiednie analizy. Ostatnia, t. j. analiza zoochemiczna stanowi obecnie niezmiernie ważną pomoc w medycynie, i bardzo wiele w ostatnich czasach przyczyniła się do jej postępu. Przyszłość tych nowych umiejętności jest ogromna, i dla ludzkości niezmiernie ważna. Jak w analizie ciał mineralnych bardzo ważném narzędziem jest dmuchawka, takiém tu jest miskroskop; za jego bowiem pomocą, przy użyciu właściwych odczynników, przychodzimy bardzo szybko do zupełnie pewnych wypadków. W analizie ciał organicznych używane odczynniki, aparaty i postępowanie jest w ogólności takie same, jak w analizie mineralnej, zastosowane wszakże do natury ciał z któremi mamy do czynienia. Berzelius przez swe liczne prace nad wydzieleniami organizmów, położył pierwsze zasady tej części nauki; następnie tacy mężowie, jak: Liebig, Bunsen i inni wiele przyczynili się do jej rozwinięcia, a w ostatnich czasach zajęcie się nią wielu chemików, fizyjologów i patologów postawiły ją na tym stopniu rozwoju, że w zastosowaniach swoich stała się już niezmiernie ważną. Analiza pierwiastkowa materyi organicznych, analiza ostateczna. Materyje organiczne powstają po największej części z węgla, wodoru i tlenu, mniej jest zawierających azot, a stosunkowo mało takich, do których składu wchodzi siarka, fosfor i inne pierwiastki. Z pomiędzy nich jeden tylko azot, da się oznaczyć w stanie odosobnionym; innych tą drogą oznaczyć nie można, ponieważ przy rozkładzie tworzą rozmaite związki, których skład zależy od okoliczności rozkładowi towarzyszących. Dla tego zamieniamy je w zupełności na związki stałego składu, z ilości których, następnie łatwo obliczyć ilość pierwiastków. To dokonywa się przez spalenie materyj organicznych z ciałami łatwo tlen odstepującemi, przez co węgiel zamienia się na kwas węglany, wodor na wodę, siarka na kwas siarczany, fosfor na kwas fosforny. Gay-Lussac i Thenard dali początek analizie organicznej, ale ich metody zostały od dawna zarzucone. Postępowanie, jakie teraz powszechnie jest używane, podał Liebig. Polega ono na spaleniu materyi organicznicznej kosztem tlenku miedzi (CuO), lub chromianu ołowiu (PbO, CrO₃) w długiej rurce szklannej, i uchwyceniu powstałej z tąd wody, w rurce z chlorkiem wapnu, a kwasu węglanego, w aparacie kulkowym przez stężony ług potażowy. Przybytek