Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/741

sie. Świat organiczny obejmuje dwa królestwa natury: rośliny i zwierzęta. Anatomija będzie zatém anatomiją roślin (phytotomia) i anatomiją zwierząt (zootomia). Małą tylko część tej ostatniej stanowi anatomija człowieka (antropotomia). Co się zaś tyczy znaczenia samego wyrazu anatomija (z greckiego: anatemmno, rozcinam), lakowy oznacza tylko jeden ze środków, których nauka do wywiązania się ze swego zadania używa, a tym jest rozbiór ciała na jego części, rozczłonkowanie. Nauka rozczłonkowania jest zatém pojęciem więcej ograniczoném, aniżeli anatomija, mimo że oba pojęcia często w tém samém znaczeniu używane bywają. Rozczłonkowanie wykazuje tylko najgrubsze zewnętrzne stosunki organów, czyli narzędzi, do poznania zaś składu ich wewnętrznego nie wystarcza. Musi tu nauce przyjść w pomoc jeszcze mnóstwo innych sposobów, które czynią możliwem zbadanie rzeczy najdrobniejszych, skrytych, nie dających się już spostrzedz gołem okiem; i dla tego wymaga anatomija obok zwyczajnego grubego rozczłonkowania, jeszcze obszernej i drobnostkowej techniki, która przy każdém drobiazgowém badaniu jest niezbędną. Anatomija jest przeto po części nauką, po części sztuką, i staje się pierwszą tylko przez ostatnią. Przestawając na poznaniu samych tylko rezultatów badań anatomicznych, bez zwracania uwagi na to, jak takowe otrzymano, można zawsze anatomiję dzielić na anatomiję teoretyczną i praktyczną. Jak każda nauka przy różnych sposobach uprawiania jej i stosownie do uczynionych w niej sobie zadań, różny przyjmuje charakter, tak i anatomija. Pierwszém i najogólniejszém zadaniem jej jest poznać skład organizmu, czyli ustroju złożonego z różnych części, z różnemi sprawami czyli funkcyjami. Ponieważ umysł ludzki nie zadowalnia się bezcelném uważaniem rzeczy, ale usiłuje badać ich istotę, plan i przeznaczenie, nie może więc ujść rozwadze naszej ścisły związek anatomii z nauką o sprawach, to jest z fizyjologiją w ściślejszém znaczeniu. Anatomija jest zatem podstawą fizyjologii, a tém samem nauką fundamentalną całej medycyny. Gdy jej zadaniem jest poznać ze wszech stron narzędzia ciała ludzkiego w stanie zdrowym, wtenczas nosi ona zazwę anatomii normalnej czyli fizyjologicznej, którą właśnie rozpoczyna się studium medycyny i chirurgii. Zmiany zaś wywołane przez chorobę, są znowu przedmiotem anatomii patologicznej. Anatomija patologiczna stosuje się do patologii, jak anatomija normalna do fizyjologii. Stosunki ich są konieczne i zostają w ścisłej zawisłości, jedna nie może istnieć bez drugiej. Anatomija fizyjologiczna zajmuje się: a) po części poznaniem własności zewnętrznie dostrzegalnych, postaci, położenia, związku narzędzi, i traktuje je w takim porządku, jak one połączone są pomiędzy sobą już to w gruppy równorodne, czyli układy, już też w przyrządy różnorodne, przeznaczone przecież do otrzymania wspólnego skutku. Z tego stanowiska zowie się ona anatomiją opisującą, szczegółową czyli systematyczną, i rozkłada się na tyle nauk, ile jest układów lub przyrządów, i tak pod względem układów rozpada ona na naukę; o kościach, wiązadłach, mięśniach, naczyniach i nerwach; pod względem przyrządów zaś na naukę: o trzewach i zmysłach. Po części zaś: b) postępuje ona drogą uogólniającą, wyprowadzając z anatomii opisującej ogólne prawidła, porządkując jej pojedyńcze przedmioty w układ ułożony podług składu wewnętrznego, czyli tellury narzędzi, i odróżnia się wtedy od anatomii szczegółowej nazwą anatomii ogólnej, czyli histologii (histos, tkanka). Że zaś rodzaje tkanek, jako ostatnie i najdrobniejsze stosunki składowe dające się dociec zmysłami, badane być mogą tylko za pomocą drobnowidza, ma sobie przeto histologija nadaną także i ogólną nazwę anatomii drobnowidzowej. Wprawdzie rozpatrując się ściślej, nie wszystkie badania anatomii ogólnej znajdujemy nacechowane charakterem