tologii, lecz starają się za pomocą mikroskopu zgłębić samą istotę, oraz sposób w jaki tworzą się i wyrabiają uszkodzenia anatomiczne. W takim właśnie duchu pisane są dzieła Baillie, Meckel’a, Laennec’a, Crueeilher’a, Lobsteina, Andral’a, Albers’a, Carswell’a, Hope’go, Hasse, Vogla, Gunsberga, Nirchova, Rokitańskiego, Bocka, Forstera, Wedla i wielu innnych. Dr. J. K.
Anatomija porównawcza (anatomia comparata). Starożytni którzy wyłącznie zajmowali się rozczłonkowywaniem ciał zwierzęcych, tém samem uprawiali anatomiję porównawczą. Naukę tę w systemat już ułożoną znajdujemy w dziele Aristota: Historyja zwierząt, które dziś jeszcze posłużyć może za wzór obserwacyj i filozofii anatomicznej. Erazistrat.es, Gallen i kilku innych wzbogacili anatomiję porównawczą na korzyść anatomii ludzkiej. W pomro-kach średnich wieków, nauka ta wraz z innemi uległa wspólnemu losowi; odrodziła się dopiero w wieku XIV wraz z anatomiją opisową, służyła podówczas do wyjaśnienia fizyjologii ludzkiej. W XVII wieku Marek Aurelius Séverin powziął myśl zrobienia z niej osobnej nmiętności, w dziele swem Zootomia Democritea, porównał wszystkie zwierzęta pomiędzy sobą i wyprowadził zasady: że części z których złożone są rozmaite zwierzęta, nie różnią się pomiędzy sobą jak tylko przez proporcyje. Swammerdamm przedsięwziął rozbiory najdrobniejszych owadów; jego Biblija natury jest arcydziełem cierpliwości i zręczności. Opisał np. anatomiję pchły, jej nerwy, mózg i wszystkie trzewia. On to także dał poznać przemiany owadów, wyjaśnił ich sposób oddychania za pomocą dychawek. Reaumur wyliczył mnóstwo cudów w życiu owadów dostrzeżonych. Mikroskop w rękach Needhama, Redi i Leevenchock’a wykrył nową naturę z po za natury widzialnej. Biblioteka Manget’a przedstawia szacowny zbiór faktów porozrzucanych. Dwernoy przyczynił się we Francyi, do rozpowszechnienia zamiłowania do anatomii porównawczej: nie uczono się jej z potrzeby, lecz dla ciekawości i z upodobania, Ray i Klein umyślili podciągnąć ją pod metodę klassyfikacyi na wzór utworzonej przez botaników. Buffon i Daubenton zrobili ją nieodłączną od nauki historyi naturalnej ogólnej. Twórczy umysł Vicq d’ Azyr’a dorzucił do niej wielkiego światła. Trudno jest wyliczać wszystkich ludzi, którzy przyłożyli się do postępu anatomii porównawczej, ograniczymy się na wzmiankowaniu: Hunter’a, Pallas’a, Blumenbach’a, Campre’a, ale żaden nie zrównał Jerzemu Cuvier, jego: Leçons d’anatomie comparée otwarły nową erę. Dziś anatomia porównawcza stoi na wysokim szczeblu udoskonalenia; powzięta myśl przez Sévérina uwzględnioną została: analogija składu rozmaitych zwierząt, służy dziś za podstawę teoryi, za którą Blainville, Duméril a szczególniej Geoffroy St. Hilaire poszli. W Niemczech: Oken, Hertwig, Heusiger, Willems, Ehrenberg, Bojanus i inni. Z nowszych dzieł o anatomii porównawczej nadmieniamy: Carus: Lehrbuch der Vergleichenden Anatomie, 1834, Lipsk; Holard: Précis d’anatomie comparee Paryż 1840. W uniwersytecie wileńskim na początku bieżącego stulecia, Bojanus wykładając przechodził wszystkie szczeble organizacyi, zaczynając od najniższych, kończył na zwierzętach ssących. Po nim w roku 1823 Fortunat Surewicz wykładał też naukę jako podstawę zoologii. Nareszcie professor Eichwald wykładał zoologiję, na zasadach anatomii-porównawczej. Dr. J. K.
Anatomija w sztukach pięknych. O ile Anatomija jedną z najważniejszych i najniezbędniejszych stanowi gałęzi nauk lekarskich, o tyle jest potrzebną dla poświęcających się sztukom pięknym a mianowicie rzeźbie i malarstwu, ponieważ stosunek form ciała czyli muszkułów, pod powłoką skóry znajdują-
