zostając wojnie z otaczającemi ją plemionami. Abul-Hair, naciśnięty od Ziungarów i Baszkirów, a przedewszystkiém powodowany osobistym interesem, w roku 1731 przyjął poddaństwo Rossyi, i zabiegami swemi tyle dokazał, że do tego samego kroku skłonił lianów Średniej i Wielkiej hordy, oraz Karakałpaków i Aralców. W roku 1748 robiąc wyprawę na ograbienie Karakałpaków, przypadkiem w drodze spotkał się z sułtanem Barrakiem, jednym z najsilniejszych władców Średniej hordy, z pokolenia Najmańskiego; w tém spotkaniu przy kłótni i bijatyce życie postradał. Mogiła jego znajduje się na cmentarzu kirgizkim, przy rzece Ułkojaku, naprzeciw ujścia rzeki Kohyria, gdzie było ulubione koczowisko Abul-Haira, w stronie południowo-wschodniej od fortecy Orskiej, w odległości 450 wiorst. Pomnik Abul-Haira wzniesiony z ciemnej cegły, ma kształt ściętego ostrosłupa, zakończonego półkolistem sklepieniem, wysoki na 7 stóp, i mający w przecięciu u podstawy trzy sążnie; na wierzchu sklepienia, jak zwykle, zatkniętą była włócznia, obwieszona rozmaitemi szmatkami, łyżkami, miseczkami, końskiemi ogonami i węzełkami z kukurudzą. Corocznie, w czasie pogrzebowego wypominku, wyjmowano włócznię, otwór w którym była zatknięta, zapełniano jadłem i mięsem, włócznię obwieszano nowemi szmatkami i napowrót na swoje miejsce zasadzano. Lewszyn powiada (Opisanie Kirgiz-Kajsackich hord i stepów, t. III, str. 113), że ponieważ drzewo, na grobie Abul-Haira zasadzone, przyjęło się i wyrosło; han uznany został za świętego. Abul-Hair miał tylko jedne żonę i z niej zostawił czterech synów, z których najstarszy Nur-ali, godność hańską ponim odziedziczył. Ponieważ żywot Abul-Haira w ścisłym zostaje związku z losami całej Kirgizyi, na właściwem miejscu obszerniej o nim powiemy, (ob. Kirgizy). G. Z.
Abulia, (z greckiego a przeczące i bulestai chcieć), jedna z odmian obłąkań umysłu znamionująca się brakiem woli.
Abul-Ola (Achmed-ibn-Sulejman), znany także pod nazwiskiem Tennuha albo Maari, jeden z najcelniejszych poetów arabskich, ur. 973 r. w mieście Marrat-el-Noman w Syryi, um. tamże r. 1057. W dzieciństwie skutkiem ospy straciwszy wzrok, mieszkał bez przerwy w rodzinném mieście, raz jeden tylko, r. 1007, jeździł do Bagdadu, gdzie zawiązał stosunki z najuczeńszemi mężami tamecznej akademii. Muzułmanie prawowierność Abul-Ola mieli w podejrzeniu: niektórzy nawet uważali go za tajemnego chrześcijanina. Poezyje swoje zebrał w jedne księgę p. t.: Sykt-el-reud, na którą Abu-Zehoria-Tebrizi napisał uczony kommentarz: sam do dzieł sławnych poetów arabskich: Motenebbi, Bochtori i Abu-Temama takież ułożył kommentarze. Poeci perscy Chakani i Feleki byli jego uczniami.
Abul-Wefa-ab-Buzdżani, znakomity matematyk astronom arabski, ur. r. 939 ery chr. w Buzdżanie, a um. 998 w Bagdadzie. Można go uważać jako ostatniego z owych badaczy niezmordowanych, którzy w ciągu dwóch wieków, usiłowali dopełnić i udoskonalić tablice Ptolemeusza. Abul-Wefa komentator dzieł Euklidesa i Diofantesa, tłómacz Arystarcha, długi czas nauczał astronomii i był nauczycielem Ebn-Zunisa. Powszechnie mniemano, że Almagest jego zawierał w skróceniu syntezę Greków, lecz okazało się że jest dziełem oryginalnem, które dowodzi w autorze umysłu równie głębokiego, jak jasno rzecz pojmującego i ma zaletę wykładu dostępnego, tak rzadkiego u Arabów. J. J. Sedillot podał gruntowny rozbiór dwóch pierwszych rozdziałów tego dzieła, w których znajdują się tablice stycznych, tak często używane przez Arabów w ich gnomonice. Powszechnie przypisywano wprowadzenie tablic stycznych do rachunku trygonometrycznego Regiomontanowi, lecz przekonano się następnie, że w Europie zaczęto ich używać dopiero po śmierci tego astronoma, a w 600 lat później jak u Arabów. Delambre
