Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/823

ku 1280, ułożył swoją kronikę rymową, Chronicie of England. Widoczniej jeszcze staroangielskie narzecze uwydatnia się w poemacie satyryczno-mistycznym pod tytułem: Vsion of Pierce Ploughman, karcącym ostro życie klasztorne, złożonym z 14,696 wierszy nierymowych, lecz assonansowych, a napisanym podobno przez Williama Langland około 1370 r. W tym samym rodzaju późniejszy nieco Gower (um. 1408) ułożył poemat allegoryczno-moralny, którego część pierwsza napisana była po francuzku, druga po łacinie, trzecia wierszem angielskim. Bezpośrednim następcą Gowera był Geoffrey Chaucer (1345—1400), słusznie nazwany ojcem literatury angielskiej, choćby dla tego tylko, że on pierwszy jako autor językowi angielskiemu nadał właściwy charakter i przez to uzdolnił go do zostania w miejsce francuzkiego wyższym językiem potocznym, a na równi z łaciną, piśmiennym i sądowym. Zresztą Chaucer niekoniecznie był poetą oryginalnym, a główną zasługą jego jest raczej tcchnizm niż twórczość; najcelniejsze jego dzieło: The romant of the rose, jest poprostu przekładem angielskim sławnego pod tymże tytułem romansu francuzkiego. Inne również, mniejsze i większe utwory tego poety, jak np. Troilus and Cressida, Legend of good woman, House of fame, Astrolabe, są mniej więcej naśladowaniami starożytnych i Włochów, mianowicie Owidyjusza i Boccaccia, którego to ostatniego Decamerone podał mu także zapewne pierwszą myśl do sławnych Canterbury Tales, również celujących wdziękiem formy jak treści. Słabymi naśladowcami Chaucera byli Tomasz Occleve (um. 1445) i John Lydgate (um. 1446), później dydaktycy Richard of Hampole, George Ripley i John Norton, daleko niżsi od współczesnych im poetów szkockich, z których np. John Barbour (um. 1396), w wierszowanej historyi Roberta Bruce dość udatną zostawił próbę epopei narodowej. W podobnym rodzaju jest poemat minstrela Harry (um. 1446), zwanego zwykle „ślepym Harry,“ pod tytułem: Acts and deeds of William Wallace. W guście ballad narodowych pisali Robert Hcnrysonn (um. 1495) i król Jakób l, który oprócz tego zostawił jeszcze wielki poemat allegoryczny pod tytułem: The Kings quair (księga królewska). Największym atoli z tej epoki poetą szkockim był William Dunbar (1465—1530), autor trzech poematów allegorycznych; The tistle and the rose, The goldin terge, The daunce, w których suchość abstrakcji allegorycznej ginie częstokroć w przecudnych opisach natury. — Okres dragi: W XIV wieku rozpoczyna się historyczne znaczenie Anglii. Feudalizm złamany długiemi i krwawemi wojnami Lankastrów i Yorków, ustępował miejsca podstawo mdzisiejszej organizacji rządowej; odkrycia zamorskie, dokonane szczególnie przez Franciszka Drake i genijalneeo historyka i poetę Waltera Raleigh (1552—1618), oraz wstrząśnienie potęgi hiszpańskiej zniszczeniem Armady Filipa II, podniosły rolnictwo, przemysł i handel a całemu okresowi budząc w narodzie życie swobodne i silne, zjednały przydomek wesołej Starej Anglii (the merry Old-England). Jednocześnie też poważana nauka, po zerwaniu więzów średniowiecznej' scholastyki, owiana duchem nowego czasu, zaczęła rozwijać się w sposób dotąd nieznany; dość tu wspomnieć Tomasza More (Morus) (1480—1535), którego cnoty nie pokonało nawet rusztowanie i który w swojej Utopia (1516), ukazaniem ideału nowej spółeczności, godnie wstąpił w ślady Platona; albo Franciszka Bacon of Verulam (1561—1626), który badanie przyrody uczynił najwyższą zasadą naukową i dla tego słusznie uchodzi za ojca nowszej filozofii. Równie jak ci dwaj wielcy mężowie stanu, chwile od zajęć politycznych wolne poświęcali spekulacji filozoficznej, kilku innych jeszcze sławnych w historyi swego kraju ludzi, otwiera ten okres literatury angielskiej. Wszyscy z nich prawie przejęli się formami południa, zwłaszcza Petrarki;