Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/824

i tak hrabia Henry Howard Surrey, stracony w 1547 r. przez Henryka VIII, pisał śliczne poezyje liryczne: Songs and Sonnets i białym wierszem jambicznym przełożył część Eneidy Wirgilego. Bardziej sztucznym i dowcipkującym, na sposób concettistów włoskich, jest w swoich pieśniach i balladach sir Tomasz Wyatt (1503 — 1542); a szczególnym w swoim rodzaju utworem jest: Mirror for Magistrates hrabiego Tomasza Sackville of Dorset (1530 — 1608), gdzie poeta przedstawia przeplataną allegoryjami galeryję obrazów tragicznych z dziejów Anglii. Romans pasterski przesadził na grunt angielski waleczny wódz i zręczny dyplomatyk Filip Sidney (1559 — 1586), którego Arkadia jest naśladowaniem z Hiszpana Montemayor’a; po nim w swoim Shephers Calendar, toż zrobił Edmund Spenser (1553 — 1599), który jednak większej dostąpił sławy arjostowskim poematem allegoryczno-bohaterskim pod tytułem: The Fairy Queen, gdzie po raz pierwszy użył nazwanej podług niego dziewięciowierszowej zwrotki jambicznej (Spenserian stanza). Poemat ten składa się z dwunastu legend, z których każda w dwunastu pieśniach opisuje czyny dwunastu rycerzy, stanowiących orszak, czyli tak zwany okrągły stół króla Artura, którego opiekunka i kochanka, wielka królowa duchów, allegorycznie wyobrażać miała królową E’źbietę, W poemacie tym pełna uroku fantazyja walczy o lepsze z wdziękiem formy. W historyi specyjalnej literatury angielskiej, wypadałoby tu wymienić z epoki panowania królowej Elżbiety mnóstwo jeszcze liryków, sielankopisarzy, satyryków i romansistów rycerskich; ponieważ zaś przekroczyłoby to zakres naszego w Encyklopedyi założenia, przeto wymieniamy jedynie wspomnionego już wybornego pieśniarza Waltera Raleigh, — płodnego i zdolnego w rodzaju Spenserowskim poetę Michała Drayton (1563 — 1631), autora poematu: Nimphieia, the Court of Fairy, — dowcipnego Tomasza Nash (1564 — 1601), humorystycznego poetę ludowego Johna Taylor (1580 — 1654), satyryków i malarzy obyczajowych Johna Donne (1573 — 1631) i Józefa Hall (1574 — 1656), — nakoniec dawniejszego nieco Szkota Dawida Lindsay (um. 1567), poetę satyryczno-allegorycznego na wzór Dunbara. W ogóle jednak wszystkie te utwory są tylko wynikiem uczonego naśladownictwa, czego dowodzi już przeważny w nich rodzaj allegoryi, wyrodzonej następnie w pretensyjonalne igraszki słów i myśli, jak np. w dziwacznym romansie Johna Lilly )1553 — 1600) pod tytułem: Enphues, która to pretensyjonalność przez czas jakiś stała się nawet tonem wyższego towarzystwa i dworu. W samej rzeczy wszystko to, cośmy dotąd z poezyi przytoczyli, nie nadałoby jeszcze temu okresowi prawa do nazwy złotego wieku literatury angielskiej, gdyby w nim nie dojrzał do najwyższej potęgi dramat, gdyby go nie uświetnił nieśmiertelny Shakspeare i gdyby pod koniec jego nie ukazała się wzniosła postać Miltona. Dramat angielski, tak samo jak we wszystkich literaturach nowożytnych, początek swój brał w tak zwanych misteryjach kościoła katolickiego, po angielsku: Miracle-plays (z łacińskiego: miraculum, cud i z anglo-saxońskiogo: pleyan, grać). Najdawniejsze takie misteryjum, o którém wiadomo, sięga początków XII wieku; wszystkie zaś objęte trzema wielkiemi zbiorami: Ludi Conventriae, Towneleg-Meysteries i Chester-Plays widocznie należą do epoki późniejszej, kiedy dramat duchowny wyszedł już z kościoła i z rąk księży do oddzielnych cechów, tak zwanych Trading Companies. Około połowy XV wieku z misteryjów powstały w Anglii sztuki moralne (Moral-Plays), tworzące poniekąd przejścia z dziedziny dogmatu do żywiołu ludzkiego, jak np. w sztuce moralnej Johna Skelton, nadwornego poety Henryka VIII, pod tytułem; Magnificence, gdzie allegoryję kraszą liczne alluzyje do wypadków współczesnych i prosty, naiwny dowcip; albo w sztuce mo-