Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/840

ronów, należały albo do ostatnich oznak życiowych starodawnego narzecza anglosaxońskiego, albo też stanowiły pierwsze próby nowej angielszczyzny, utworzonej podług wzorów normandzkich: do pierwszego rodzaju tych utworów należy Layamons Chronicie, do drugiego poemat: Ormulnm. W drugiej połowie trzynastego wieku coraz częstsze pojawiają się poezyje angielskie, z szczę-śliwem zastosowaniem metryki francuzkiej, jakoż skarb językowy anglo-normandzki coraz bardziej wiązać się poczynał z anglo-saxońskim, a tak utworzony język angielski wkrótce rozpowszechnił się również między szlachtą, i za panowania Edwarda 11 (1327 — 77) został językiem całego narodu i dworu. W początkach piętnastego wieku język francuzki zupełnie już był wyparty z Anglii, a angielski jedynym używanym w kraju. Chaucer i jego następcy ugruntowali język piśmienny, który utrwalony drukiem, już pod Henrykiem VIII taką otrzymał postać, jaką posiada dziś jeszcze z wyjątkiem tylko ortografii i pewnej liczby wyrazów przestarzałych. Nowo ukształcony język szybko postępował w swoim rozwoju; wyrażeń na nowe pojęcia czerpał z Włoch i z Francyi, na nauki sztuki z Grecyi i z Rzymu, na rzemiosła i handel ze wszystkich części świata, jakoż w ten sposób stał się jednym z najbogatszych języków, a zarazem przy pomocy poetów i mówców, pisarzy i artystów, jednym z najlepiej ukształconych, oraz siłą ducha narodowego jednym z najsilniejszych. Język angielski, prawie równie giętki jak grecki, choć w formacyi wyrazów daleko odeń prościejszy, pod względem budowy grammatycznej najłatwiejszy, a najtrudniejszy pod względem wymowy, nie może wprawdzie uchodzić za szczególnie dźwięczny, przecież, jeżeli się niém mówi akcentem czystym i z doborem wyrazów, brzmi wcale przyjemnie i dobrze. Trudność w wymawianiu, mianowicie z powodu niestałości, zależnej niemal od mody, widoczną jest nawet dla rodowitego Anglika, skutkiem czego liczni zjawiali się ortoëpiści (podający prawidła dobrej wymowy), z których najsławniejszym jest Walker, autor dzieła p. t.: Critical pronouncing dictionary. Język ten, jakkolwiek przez ludzi wykształconych używany z równą czystością, tak w Anglii właściwej, jako też w Szkocyi i w Ir-landyi, jednak prawie tyle ma narzeczy, ile jest hrabstw w połączonych trzech królestwach. Irlandczyk mówi po angielsku akcentem ajryjskim (irish), mieszkaniec nizin Szkockich nie może się pozbyć przeciągania samogłosek. Język angielski w Ameryce Północnej, różniący się od mowy kraju macierzystego już to mniej wykwintną wymową, już niektóremi wyrażeniami wprost sprzecznemi z duchem języka, już nakoniec pewną ilością słów wziętych z języków indyjskich lub innych osadników europejskich, uważanym być może tylko za dyjalekt piśmiennego języka angielskiego. Toż samo powiedzieć można o dyjalektach angielskich, używanych w Indyjach Zachodnich i w Gujanie, oraz o powstających w Australii, Indyjach Wschodnich i Arabii. Jezyk angielski, tak nazwany murzyński, używany przez niewolników w południowych Stanach Ameryki Północnej, w Indyjach Zachodnich i w Gujanie, jest dyjalektem powstałym z zastosowania systematu głoskowego języków afrykańskich. Po bliższą wiadomość o tych różnych dyjalektach odsyłamy do dzieł następujących: Halliwell, Dictionary of archaic and provincial words (2 tomy; Londyn, 1847); Baullet: Dictionary of Americanisms (Nowy York 1848); Helmig van der Vegt, Proeve eener handleidning om het negerenglisch (Amsterdam, 1844). Wszystkie te dyjalekta rozpadają się, równie jak język anglosaxoński, na dwie grupy główne, południową i północną, których granicę stanowi mniej więcej rzeka Humber: należące do grupy południowej dzielą się znowu na zachodnio-angielskie (Somerset, Devon, Wilts, Hants, Gloucester), południowo-angielskie (Kent, Sus-