Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/846

to ogromne wywarł wpływy druk, w 1474 r. sprowadzony do Anglii przez kupca Williama Caxton, oraz szacunek, z jakim Henryk VII i Henryk VIII zaczęli znowu traktować uczonych, których ściągali do swego dworu. Za pośrednictwem kardynała Wolsey i Tomasza Morusa założono w uniwersytetach w Cambridge i w Oxford kilka nowych kollegijów, ale natomiast reformacyja kościelna zniesieniem klasztorów zmniejszyła ilość szkół, nic innego w ich miejsce nie stawiając, przez co pozbawiła naród najważniejszych środków wykształcenia. Wprowadzenie języka greckiego przez uczonych Hellenistów: Grocyna, Colleta i Williama Lilly, z powodu przeszkód jakie stawiali mu teologowie, postępowało tylko zwolna. Dopiero pod panowaniem Elżbiety, która sama odebrała wychowanie naukowe, wraz z literaturą narodową nauki także szybko postąpiły i mocną znalazły podporę w podwyższeniu dobrego bytu obywatelskiego za pomocą handlu i rzemiosł. Jakób I sam był biegły w niektórych gałęziach nauk i starał się nawet w nich odznaczyć się; nieszczęśliwy syn jego, Karol I, silnie popierał nauki i sztuki, tylko że przez swoją utopiję o boskiem pochodzeniu praw królewskich popadł w jednostronność, skutkiem czego zginał też w walce z republikanami. Czasy rzeczypospolitej dla fanatyzmu religijnego i politycznego naukom równie mało sprzyjały, jak poezyi; potajemnie jednak połączyło się kilku uczonych, w celu krzewienia gruntownej naukowości, niezależnie od wszelkich wpływów zewnętrznych, i w ten sposób z konferencyi naukowych Walisa, Wilkinsa, Goddarda, Forstera i Tomasza Hake (1645) powstało sławne w późniejszych czasach królewskie towarzystwo nauk, które zaraz po restauracyi w 1660 r., uprzywilejowaniem zostało przez Karola II. Sami królowie w tej epoce naukom ani nie byli pomocnemi, ani też nie stawali na przeszkodzie: faworyci i faworyty wyczerpywały kassy publiczne, gdy tymczasem kilku znakomitych poetów i uczonych umarło w nędzy. Dopiero Wilhelm III przez konstytucyję, którą nadać musiał narodowi, ugruntował polityczną i literacką wielkość Anglii. Pełno było w tym czasie zakładów wychowawczych; uniwersytety w Oxford i w Cambridge hojniej były uposażone, niż jakikolwiek podobny zakład w innych krajach, ale za to uporczywie trwały w zastarzałym scholastycyzmie i z nieprzyjaźnią występowały przeciw każdej nowacyi naukowej. Dopiero wraz z wstąpieniem na tron domu bruświckiego rozpoczyna się okres kwitnący nauk w Anglii; szlachetna we wszyslkiem cywilizacyja, gorący patryjotyzm ożywiły cały naród. Zasługi za-zaczęto poszukiwać, szanować, a nawet nagradzać, jeżeli nic u dworu, tedy u ogółu obywateli; wyznaczano nagrody publiczne za nowe odkrycia, nawet korporacyje kupieckie, jak np. kompanija wschodnio-indyjska i zatoki Hudsońskiej przyczyniały się do krzewienia nauk. Ludzie bogaci legatami, darowiznami przedmiotów sztuki i biblijotek zapobiegali potrzebom uczonych; liczne stowarzyszenia literackie starannie pielęgnowały wzrastający popęd do oświaty. Do nich należą towarzystwa: Geograficzne i Azyjatyckie, towarzystwo Starożytników, królewskie towarzystwo literackie (od r. 1821), British Association (od 1836 r.), Camden society od 1838 r.). Przekonawszy się następnie, że brak życia w dawnych uniwersytetach angielskich nietylko wzrost nauk nie popiera, lecz owszem częstokroć go tamuje, założono w 1828 r. nowy uniwersytet w Londynie, gdzie nauki, swobodne od wyłącznych wpływów Kościoła wykładane są na sposób innych uniwersytetów europejskich: najwięcej zaś do rozwoju literatury i nauki przykłada się w Anglii prassa, większa niż w którymkolwiek innym kraju, oraz prawo własności literackiej i artystycznej. Co się tyczy pojedynczych nauk, Filozofija pozbierana z Arystotelesa, Boecyjusza i z Arabów, zwyczajnie uprawiana w Europie w XI i XII stuleciu, w Anglii także