Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/871

ścił, poddali się dobrowolnie Filipowi Augustowi, i zabójcę zapozwali przed sąd Parów Francyi. Jan był tam potępiony zaocznie i skazany na utratę Normandyi, oraz krain Touraine i Poitou, które trzymał prawem lenném, a które król francuzki najechał. Lecz inna kłótnia Jana z Papieżem ważniejsze pociągnęła skutki. Innocenty III chciał wynieść na arcybiskupstwo w Kanterbury wybranego od siebie Langtona. Sprzeciwił się temu król i został exkommunikowanym; rzuconym na czałą Angliję interdyktem, wzbroniono dlań posłuszeństwa, odmówiono sakramentów, a kościoły zostały zamknięte. Dla uspokojenia Rzymu trzeba było Janowi, klęcząc przed Legatem Pandolfem, uznać siebie za lennika dworu Rzymskiego i obowiązać się do rocznej daniny tysiąca mark. Tak smutne upokorzenie zupełnie poniżyło Jana w oczach narodu angielskiego (r. 1213), sama zaś exkommunikacyja tak dalece zachwiała władzę królewską, że baronowie i biskupi zaczęli się zaraz domagać przywilejów zaręczonych im prawami Henryka I. Wziąwszy się nakoniec do broni, zmusili Jana Bez Ziemi do nadania ustawy, zwanej Wielką Karlą (Magna Charta) i drugiego jeszcze urządzenia pod nazwiskiem Karty Leśnej (Charta de Foresta). Przez te dwie karty wstrzymane zostały wszelkie nadużycia skarbowe względem baronów, żaden podatek nie mógł być pobierany bez upoważnienia ogólnej rady krajowej, niepodległość wyborów duchownych zabezpieczono; nakoniec zapewnioną została ludziom wolnym i kupcom, ochrona od wszelkiego uciemiężenia, pod rękojmią sądu przysięgłych. Tak więc feudalność w samej sobie zawierała główny zaród własnego upadku. Musiała nakoniec wypaść walka między panującemi a baronami o władzę niewłaściwie oznaczoną. Wprawdzie Wielka Karta była tylko ustawą feudalną, na korzyść samego duchowieństwa i szlachty; z niej wszakże poszły potem wszystkie swobody Angielskie. Tymczasem Jan, podpisawszy taki przywilej, wyrzekł się później własnego dzieła. Baronowie oddalili go od tronu, powołując do rządów Ludwika, syna starszego Filipa Augusta. Ale Ludwik zaraz zniechęcił Anglików, przekładając nad nich Francuzów. Jan Bez Ziemi już miał do tronu powrócić, lecz go śmierć zaskoczyła: starszy więc syn jego Henryk, lat 8 tylko mający berło osiągnął, a hrabia Pembrocke został Regentem królestwa, pod tytułem Protektora. — Okres III. Od roku 1216, do r. 1509. — Dalsi panujący z Plantagenetów. — Henryk III. r. 1216 słaby i niestały człowiek, panował wśród ciągłych zaburzeń. Po śmierci Pembroka wyniósł na ministra pewnego Francuza Desroches zwanego, i zataz ziomkowie jego z prowincyi Poitou opanowali wszystkie urzędy; potém, kiedy się król ożenił z córką hrabiego Prowancyi, tłum przybylców posiadł jego względy. Tym sposobem rozszerzyło się powszechne nieukontentowanie, a potém przyszło do otwartej wojny. Szymon Montfort, hrabia Leicester, stanąwszy na czele 30,000 mieszkańców prowincyi Wallii, zwyciężył wojsko Henryka, poczem baronowie dla utrwalenia skutków zwycięztwa i pomnożenia sił swoich, starali się zjednać sobie przychylność innych klass narodu. Zezwolili więc na ważną bardzo odmianę w ustawie politycznej kraju swego, przypuszczając do rady powszechnej po czterech właścicieli, delegowanych z każdej prowincyi, jako reprezentantów narodu. To jest właśnie pierwszy początek Izby niższej, i odtąd takie zgromadzenia baronów i niższej szlachty przybrały nazwanie Parlamentu. Jednakże potém stronnicy królewscy przemogli i Simon de Montfort został zwyciężony; ale pomimo tego przypuszczenie gmin do rady ogólnej narodowej, pod następném panowaniem zostało potwierdzoném. — R. 1272. Edward I. syn Henryka III, był umysłu wojennego; pierwsza wyprawa jego była przeciw mieszkańcom Wallii. Ci potomkowie starożytnych Brytanów, w nienawiści ku cudzoziemcom,