Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/873

lu zapasach zepchnięty nakoniec został z tronu, przez Henryka książęcia Lakaster i zabity, ostatnim będąc szczepem rodu Plantagenetów, a Henryk królem się ogłosił. Za Ryszarda II ukazała się sekta Wiklelistów czyli Lollardów. żądających wolności wyznania, których zapalone kaznodziejstwo wiele zamieszali w Londynie sprawiło. Linija Lankastrów. — Henryk IV zaraz po objęciu tronu, zmuszony był ciągle zajmować się tłumieniem powstających spisków (1399), jak to zwykle bywa przy zmianie dynastyi; przez wielką jednak roztropność i moc charakteru, zdołał utwierdzić zaprzeczaną sobie koronę. Srogim sie ten monarcha okazał względem zwolenników nauki Wiklefa. stanowiąc przeciw nim za wpływem duchowieństwa, karę ognia, r. 1413. — Henryk V ujrzał się być podobnie jak ojciec, wystawionym na ciągłe niepokoje i bunty, lecz zawsze potrafił wyjść z nich szęśliwie. Wikleliści, rozjątrzeni surowem z niemi postępowaniem, powstali powtórnie pod wodzą naczelnika swego, lorda Cobham, ale śmierć jego była hasłem zguby całej tej sekty. Tymczasem dwa potężne stronnictwa Burgundczyków i Armanijaków szarpały Francyją, pogrążoną w anarchii, z powodu choroby pomieszania umysłu, której uległ król Karol VI. Chcąc korzystać z tego zamieszania, Henryk zażadał w małżeństwo córki Karola, razem z prowincyjami odebranemi niegdyś Anglikom przez Filipa Augusta, w posagu. Francyja ofiarowała ich połowę: ale Henryk, nie przestając na tém. wszedł do Normandyi, opanował Hartleur i wygrał sławną bitwę pod Azincourt gdzie Francuzi mogliby wziąść jego i całe wojsko w niewole, gdyby sobie nie zaszkodzili lecąc na oślep w gwałtownym zapędzie do boju, co równie już dawniej stało się przyczyna klęsk, poniesionych pod Grecy i Poitiers. Głód jednakże Anglików zmusił do ustąpienia. We dwa lala potém znowu Henryk powrócił i za pomocą wojny domowej, niszczącej Francyję, wziął miasto Rouen i Ponloise, ogłosił się dziedzicem korony francuzkiej i wszedł do Paryża, gdzie zaślubił Katarzynę królewnę. Stany królestwa złożyły mu przysięgę wierności, jako Regentowi państwa; ale Henryk niedługo za powrotem do Anglii umarł, zostawując syna w dziecinnym wieku. R. 1422. — Parlament oddał Regencyje, z tytułem protektora, książęcia Bedford, bratu królewskiemu. Tymczasem Karol VII, następca Karola VI, utrzymywał jeszcze we Francyi stronę narodu. Zrazu, zwyciężył go wprawdzie Bedford w bitwie pod Verneuil, ale nakoniec szczęście opuściło Anglików; pobił ich kilkakrotnie waleczny Dunois, a Joanna d’Arc dzkonała wiekopomnego dzieła oswobodzenia. Młoda ta bohaterka wpadła później w ręce nieprzyjaciół, którzy się takiej nikczeinonści dopuścili, że ją na stosie spalili. Mimo tego, zwycięztwo ustaliło się w szeregach francuzkich, i Karol połączywszy się z książeciem Burgundyi, dokazał tego, że w przeciągu lat piętnastu wszyscy Anglicy wyparci zostali na drugą stronę cieśniny Kaletańskiej, Wkrótce też i Anglija długo zwyciężająca, zaczęła u siebie doświadczać wszystkich klęsk wojny domowej. Umarł książę Bedford, a Henryk VI, monarcha niedołężny i małych bardzo zdolności, obojętnym był świadkiem, zawziętych walk miedzy wujem swoim, książeciem Gloucester, a kardynałem Winchester o najwyższa władzę. Kardynał zaślubił Króla z Małgorzatą d’Anjou, niewiastą męzkiego charakteru i złączył sie z nią na zwalenie przeciwnika. Książe Gloucester wkrótce uwieziony i zamordowany został: lecz królowa i kardynał nowego znaleźli nieprzyjaciela w osobie książęcia Yorku. Przyszło więc do krwawych zapasów; książę wspólnie działając z hrabią Warwick i wspierany od Izby niższej parlamentu, zebrał wojsko i zażądał oddalenia pierwszego ministra, lorda Sommerset: a gdy mu to odmówionem zostało, uderzył na wojsko królewskie, pobił je pod St. Albans i samego króla wziął w niewolę. Jednakże Małgorzata zdołała zno-