Strona:PL Eustachy Iwanowski-Pielgrzymka do Ziemi Świętej odbyta w roku 1863.djvu/193

znaczenie i prawdziwą siłę. Twierdze są to zamki rzeczywiście obronne i doskonale zbudowane. Kawalerya turecka jest nędzna, piechota liczna, podobna do tej, jaka była dawniej w Rosyi. Żołnierz wyzuty z wszelkiej godności, do zupełnego zbydlęcenia przywiedziony.
 Rząd turecki odpowiada usposobieniom miejscowym ludności. W Azyi największem pragnieniem ludu jest wolność, którą inaczej na Wschodzie pojmują. W Europie wolność, jest to niczem nieshamowane drukowanie, pisanie, mówienie i mieszanie się do spraw publicznych. Im człowiek więcej mówi, niedorzeczniej pisze, wrzaśliwiej krzyczy, tem się zdaje być wolniejszym. W Azyi, gdy każdy może być uzbrojony, z tą bronią jedzie, idzie gdzie chce, rząd na to pozwala i w tem go nie ogranicza, ta osobista swoboda jest u nich wolnością. Nie ma wtedy niebezpieczeństwa w kraju, bez eskorty zbrojnej z miasta do miasta przejechać niepodobna. Ale mieszkańce będąc uzbrojeni, używają przyjemnej dla siebie wolności. To wiąże ich z obecnym rządem tureckim. W takiej organizacyi, przy ubóstwie mieszkańców uzbrojonych i ciągłej ich włóczędze nie ma bezpieczeństwa życia i własności. Rolnictwo, przemysł nie rozwijają się, nie kwitną. Najżyzniejsze ziemie są nieurodzajne, zdziczały. Rząd w tak ujemnym stanie, pomimo warunków dłuższego nadal bytu jest tymczasowy, nastąpić powinna zmiana jego, której jedni pragną, drudzy najsilniejby chcieli uniknąć. Rząd turecki pomimo nieograniczonego samowładztwa i znacznej zbrojnej siły, jest jakby odrętwiony, zapobiedz bezprawiom nie może, uorganizować nie jest w stanie bezpieczeństwa własności i osób, bez którego nie ma bytu ani indywidualnego, ani publicznego. Co jest najohydniejszem w rządzie tureckim, to baszowie, rozpustni, samowolni, chciwi, przedajni, wzbudzają pogardę, zmieniają się nieustannie. Nic obrego dla kraju, któremi rządzą, uczynić niechcą i nie mogą. Rząd, który tacy ludzie przedstawiają, smutne czyni wrażenie. Gdy złe tak istnieć może swobodnie, dobre także w tym rządzie najpełniej z całą