pisarzowi, którego talent porwie ich i uniesie. Nie wypuścić ich z dłoni, kierować niemi jest już rzeczą umysłowych i moralnych zalet pisarza, celów, do których prowadzi, ideałów, które wskazuje. To téż, rozbierając dzieło jakiegobądź pisarza, nie trzeba tracić z uwagi potrójnych względów na: talent, umysł i zasady, któremi rozporządza. Dla poznania zaś zasobów pisarza niepodobna poprzestać na częściowym przeglądzie prac jego. Przypatrzyć się trzeba zblizka całemu dziełu i danym, z jakich dzieło powstało. Wracając zatém do Bret-Harte'a, niepodobna ograniczyć się na kilku nowellach, których przekład ozdobił niektóre zeszyty „Przeglądu dwóch światów“ — poznać trzeba całość jego działalności.
Parę lat zaledwie było upłynęło, odkąd dał się poznać w ojczystéj swéj literaturze[1], a już kilkanaście stronnic liczącą nowelką zdobywał sobie w Europie sławę pierwszorzędnego pisarza. Ażeby jedném pociągnięciem pióra zyskać podobną sławę, zjednać najgorętsze sympatye w najsprzeczniejszych obozach nowego i starego lądu, trzeba było istotnie stworzyć rzecz nietylko piękną, lecz nową i oryginalną, znaléźć temat interesujący szerokie koło czytelników, wypowiedziéć go ponętnie, a z tematem nowym i formą nową, trafić w szczęśliwą chwilę, to jest w tę właśnie, w któréj czytelnicy oglądają się za nowością.
W chwili, kiedy realizm wkraczał do powieści, nowella przedstawiła się jako jeden ze środków najodpowiedniejszych dla przeprowadzenia reformy powieściowéj. Sama już istota nowelli: epizodyczna ścisłość, skupienie akcyi w chwilę określoną czasem teraźniejszym lub niedawnéj przeszłości, zatrzymanie jéj na jednym punkcie stanowczo odsłoniętéj sytuacyi, wyłączenie refleksyi, obrazowość obrobienia, nadają się wybornie do celów realistycznéj powieści. Nowella, gadka to potoczna, z powszedniego życia wywikłana, z prawdą związana ściśle, wymagająca prostoty pomysłu, jędrności obrobienia. Forma nie nowa bynajmniéj, tylko wznowiona, tak jak i realizm wznowionym jest z klasycyzmu greckiego[2]. Z tego téż klasycznego pnia właśnie i z najwcześniejszéj jego odrośli, nawskróś realnych fabliaux, wyprowadzićby należało gienezę nowelli. W pobieżnym tym szkicu miejsce wystarcza zaledwie dla wskazania źródła, kędy wypada szukać jéj początku, nadmienienia o słynnym na świat cały Bakacyuszu. Z wyż wymienionych to źródeł czerpał on wzory do swego „Dekameronu” i nowellistykę przeszczepił na grunt włoski.
