Strona:PL Fryderyk Engels - Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofji niemieckiej.djvu/37

III.

 Prawdziwy idealizm Feuerbacha ujawnia się, skoro przechodzimy do jego filozofji religji i etyki. Nie chce on bynajmniej znieść religji, chce ją udoskonalić. Sama filozofja winna rozpłynąć się w religii. „Okresy ludzkości różnią się pomiędzy sobą jedynie przeobrażeniami religijnemi. Tam tylko ruch historyczny sięgnął do głębi, gdzie sięgnął do serca ludzkiego. Serce nie jest formą religji tak, że powinnaby ona być też w sercu; jest ono istotą religji“. (przytocz. u Starckego str. 168). Religja jest według Feuerbacha stosunkiem uczuciowym, stosunkiem sercowym pomiędzy człowiekiem a człowiekiem, który szukał dotychczas swej prawdy w fantastycznem odzwierciedleniu rzeczywistości, — za pośrednictwem jednego lub wielu bogów, fantastycznych odzwierciedleń właściwości ludzkich — teraz ją jednak znajduje bezpośrednio, bez niczyjego pośrednictwa w miłości między „mną“ a „tobą“. I w ten sposób miłość płciowa staje się w końcu u Feuerbacha jedną z najwyższych, jeśli nie najwyższą formą wykonywania jego nowej religji.
 Otóż stosunki uczuciowe istniały pomiędzy ludźmi, zwłaszcza też pomiędzy obydwiema płciami, odkąd ludzie istnieją. Miłość płciowa szczególnie doszła w ostatnich ośmiu wiekach do takiego rozwoju i zdobyła takie stanowisko, że stała się w ciągu tego czasu obowiązkową osią wszelkiej poezji. Istniejące religje pozytywne ograniczyły się do tego, aby uświęcić państwową regulację miłości płciowej, t. j. prawodawstwo małżeńskie, i mogą wszystkie zniknąć choć jutro, a w praktyce miłości i przyjaźni nic się wcale nie zmieni. Jakoż, religja chrześcijańska zniknęła we Francji w okresie 1793 — 1798 faktycznie tak dalece, że nawet Napoleon nie mógł jej na nowo wprowadzić bez sprzeciwu i trudności, a jednak w międzyczasie nie ujawniła się jakakolwiek po-