się ukazały w r. 1844 w wydawanych w Paryżu „Rocznikach Niemiecko-Francuskich“, a mianowicie: W „Przyczynku do krytyki filozofji prawa Hegla“[1] i w „Kwestji żydowskiej“[2] Marksa oraz w „Położeniu Anglji“[3] i „Szkicach krytycznych ekonomji politycznej[4] Engelsa. Wpływ ten ujawnia się jeszcze we wspólnej ich pracy, w „Świętej rodzinie“[5] z r. 1845.
W pracach tych następuje całkowite zerwanie z filozofją Hegla i jego następców. W odróżnieniu jednak od Feuerbacha Marks i Engels zachowują metodę djalektyczną Hegla, którą dzięki Feuerbachowi napełniają treścią realistyczną i „stawiają znów na nogi“. Zaczerpnąwszy od Feuerbacha pogląd realistyczny na przyrodę i człowieka, zyskują oni przesłankę teoretyczną, mocną podstawę dla swych badań społeczno-ekonomicznych. Wyciągając wnioski z realistycznego stanowiska Feuerbacha i jednocząc je z wynikami swych badań nad społeczeństwem i państwem, Marks i Engels doszukują się głębszych przyczyn społecznych, zniewalających człowieka do tworzenia religji. W badaniach tych jednak dochodzą oni dalej, niż Feuerbach.
Według Feuerbacha sam człowiek tworzy religję, istota ludzka i jej potrzeby odsłaniają nam tajemnicę religji. Wprawdzie „istota ludzka polega tylko na społeczności, na jedności człowieka z człowiekiem“. Lecz istota ludzka występuje u niego mimo to w odosobnieniu od konkretnych warunków historyczno-społecznych, od ugrupowań klasowych, w jakich ona zawsze żyje i działa. Badania Marksa i Engelsa uzupełniają tu i pogłębiają Feuerbacha. „Człowiek tworzy religję, nie religja człowieka“. „Lecz człowiek nie jest istotą oderwaną, przebywającą poza światem. Człowiek — to świat człowieka, państwo, społeczeństwo. Państwo to, społeczeństwo wytwarza religję, a ponieważ jest ono światem, przewróconym naopak, (t. zn. urągającym wszelkim zasadom sprawiedliwości.
- ↑ „Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie“.
- ↑ „Zur Judenfrage“.
- ↑ „Die Lage Englands“.
- ↑ „Umrisse zu einer Kritik der Nationalökonomie“.
- ↑ „Die heilige Familie“. Powyższe prace Marksa i Engelsa Mehring wydał razem pod tytułem: „Aus dem literarischen Nachlass von K. Marx i t. d.“ Stuttgart. W języku polskim istnieje tylko przekład pracy „W kwestji żydowskiej“.
