Strona:PL Fryderyk Engels - Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofji niemieckiej.djvu/60

w zależności od przypadających mu w udziale warunków życiowych, a proces ten jest dla całego szeregu grup ludów, mianowicie dla aryjskiej (t. zw. indo-europejskiej) szczegółowo wyjaśniony przez mitologię porównawczą. Bogowie, wytworzeni w ten sposób u każdego ludu, byli bogami narodowymi, których władztwo nie rozpościerało się dalej, niż ochraniany przez nich kraj danego narodu, przyczem poza jego granicami bezsprzecznie rej wodzili inni bogowie. Mogli oni tylko dopóty żyć w wyobrażeniach, dopóki naród istniał, znikali zaś wraz z jego upadkiem. Upadek tych dawnych narodowości spowodowało państwo rzymskie, którego ekonomicznych warunków powstania nie będziemy tu badać. Dawni bogowie narodowi chylili się ku upadkowi, nawet rzymscy, którzy właściwie byli też tylko przykrojeni do ciasnego obrębu miasta Rzymu. Potrzeba ustanowienia wszechświatowej religji w państwie wszechświatowem występuje jasno w próbach zaintronizowania w Rzymie i wystawiania ołtarzy wszystkim choć trochę godnym szacunku bogom obcym obok bogów swojskich. Lecz nowej religji wszechświatowej nie tworzy się w ten sposób przez dekrety cesarskie. Nowa religja wszechświatowa, chrześcijaństwo, powstała już po cichu z mieszaniny uogólnionej teologji wschodniej, zwłaszcza żydowskiej i zwulgaryzowanej filozofji greckiej, osobliwie stoickiej. Jak to chrześcijaństwo wyglądało pierwotnie, musimy dopiero mozolnie badać, gdyż jego przekazana nam postać oficjalna przedstawia tylko tę formę, w której ono się stało religją państwową i do tego celu przystosowane zostało na soborze Nicejskim. Sam fakt, że już po 250 latach stało się ono religją państwową, dowodzi, że było religją, odpowiadającą warunkom ówczesnym. W średniowieczu rozwijało się ono dokładnie w tej mierze, w jakiej feudalizm się rozwijał, w odpowiadającą mu religję z odpowiednią hierarchją feudalną. A gdy powstało mieszczaństwo, rozwinęła się w przeciwieństwie do feudalnego katolicyzmu herezja protestancka, nasamprzód w południowej Francji u albigensów, w czasie najwyższego rozkwitu miast tamtejszych. Średniowiecze przyłączyło do teologji wszystkie pozostałe formy ideologji: filozofję, politykę, prawo, czyniąc je poddziałami teologji. Zmuszało ono tem samem wszelki ruch społeczny i poli-