urzędników mogli korzystać do woli z tytułów ojcowskich i dziadowskich. Żona wojewody była wojewodziną, syn wojewodzicem, wnuk wojewodzicowiczem, żona wnuka wojewodzicowiczową. Pani Krasicka, żona posła czerniechowskiego, choć już to województwo nie należało do Polski, kazała się drukować na biletach wizytowych „posłowa czerniechowska”. Ile razy cudzoziemcy przychodzili do znaczenia i rządów w Polsce, tylekroć rozpoczynała się ich frymarka i sprzedawanie urzędów. Tak gdy Zygmunt I zestarzał się, królowa Bona poczęła obyczajem włoskim sprzedawać urzędy. W wieku następnym tego samego dopuszczały się Marja Ludwika i Marja Kazimiera. Za Sasów minister Bryl zbogacił się, sprzedając krzesła senatorskie, ordery, biskupstwa i urzędy ziemskie. Książę Karol Radziwiłł „panie kochanku” dał mu dwa miljony złotych za godność wojewody wileńskiego. Pod koniec bytu Rzplitej, na sejmie czteroletnim, podniesiono konieczność reformy urzędów, a zwłaszcza potrzebę zmniejszenia liczby 16-tu urzędów ministerjalnych do połowy lub więcej. Długosz w XV w. surowo krytykuje, że urzędy publiczne w Polsce nie są roczne, lecz dożywotnie: „który to obyczaj nie wiem azali komu z rozsądnych podobać się nie może. Roczną bowiem koleją zmieniać przełożonych i urzędników (podług Długosza) jest zbawienną dla ogółu i walną zasadą Rzplitej. Powaga panującego staje się groźniejszą i tem większe uzyskuje posłuszeństwo i uszanowanie, gdy urzędnik zmianie podlegać może”. „Przybyszów obcych i ludzi cudzych rzadko Polacy przypuszczają do rządu i urzędów, chociażby nawet celowali dowcipem lub obyczajami; a jeżeli to się trafi, to chyba po długim czasie i nigdy bez zawiści”. Niezależnie od artykułów podanych w niniejszej encyklop. o prawie wszystkich dawnych urzędach i tytułach, dołączamy tutaj spis ich nazw polskich i łacińskich:
Aquaeductor lub Rormagister — urzędnik, zawiadujący wodociągami w większych miastach dawnej Polski.
Asesor — asesor.
Budowniczy — architectus, aedilis.
Burgrabia — burggravius, burgrabius.
Burmistrz — proconsul, magister civium.
Cechmistrz — cechmagister.
Celnik — telonarius, teloneator.
Chorąży — vexillifer, signifer.
Chorąży petyhorski — vexil. cataphractae, cohortis.
Ciwun — tivunus.
Cześnik — pincerna, pocillator.
Delegat — delegatus, legatus.
Deputat — deputatus.
Dozorca — custos, inspector, curator.
Dworzanin — aulicus.
Ekonom — oeconomus, economus.
General — generalis.
Grododzierżca — castellanus.
Hetman — dux exercitus, princeps militum, exercituum.
Hetman wielki koronny lub litewski — supremus dux exercituum Regni lub M. D. Litvaniae.
Hetman polny — campiductor.
Horodniczy — arcis, castelli praefectus.
Instygator — instigator.
Kanclerz — cancellarius.
Kapitan — praefectus cohortis.
Kasztelan — castellanus.
Kasztelanic — castellanida.
Klucznik — promus.
Komisarz — commissarius.
Komornik — camerarius.
Koniuszy — praefectus stabuli.
Koniuszy wiel. koronny — magister stabuli regni.
Krajczy — incisor.
Krajczy koronny lub litewski — incisor regni Poloniae lub magni ducatus Litvaniae.
Książę — princeps, dux.
Kuchmistrz — praefectus culinae.
Kustosz — custos.
Ławnik — assessor, scabinus.
Łowczy — venator; łowczy nadworny — venator aulicus.
Margrabia — marchio.
Marszałek — mareschalcus.
Marszalek wielki koronny lub litewski — Magnus regni Poloniae aut Magni ducatus Litvaniae mareschalcus.
Miecznik — ensifer.
Miernik, mierniczy — geometra.
Mostowniczy — praefectus pontium.
Namiestnik, zastępca — vicarius, vicesgerens, commissarius.
