stawić chyba tylko z Hamletem, przykuwa całą naszą uwagę i każe razem współczuć. Tam zaś, gdzie nasze oko i nasze serce nie znajduje karmi, tam pobudza poeta nasze życie duchowe. Głębokie uwagi o stosunku człowieka do wszechświata, człowieka do natury, obowiązku i żądzy, zła i dobra, rozsypane bez jakiegoś ukrytego planu — zmuszają nas ze stanowiska wieczności wejrzeć w świat własnych przeżyć i w świat przeżyć bohatera.
Poeta dał nam wspaniale odtworzony typ, w owej epoce częsty, uwydatniając w nim pierwiastki ogólnoludzkie. Ponadto dał świetny wyraz prawdziwemu uczuciu, opromieniając blaskiem poezji serdeczne przeżycia zawiedzionej miłości.
Dwa czynniki zadecydowały o wiekuistej wartości i aktualności dzieła: jego wysoki artyzm, i to, co z najtajniejszych, najistotniejszych przeżyć ludzkich tu zanotowano.
A) W życiu. Niewielu z pisarzy świata pozostawiło po sobie tyle pism autobiograficznych, co Goethe. Co więcej nawet — u Goethego trudno nieraz oznaczyć granicę, gdzie kończy się objektywne odtworzenie przeżyć, a gdzie rozpoczyna twórczość artystyczna. Dichtung und Wahrheit jest niejako pomostem pomiędzy temi dwoma rodzajami spuścizny literackiej po Goethem. W mniejszej wprawdzie mierze, ale niemal każdy inny utwór Goethego tkwi silnie w sferze osobistych przeżyć, autora. W pierwszym rzędzie odnosi się to właśnie do Cierpień młodego Wertera, które są jakby ustępem z Dichtung und Wahrheit: momenty przeżyć osobistych Goethego przetworzono w dzieło sztuki,
