Z tego krótkiego przeglądu powieści werterowskich wynika, że prąd werterowski, który dotarł do Polski w chwili, gdy w literaturach Zachodu przebrzmiał dawno, odbił się silnie w kilku powieściach. Wkrótce jednak zmienia się stosunek powieściopisarzy do Wertera. Powieść polska — wpierw jeszcze krytyka literacka — zajmują stanowisko krytyczne. Samobójstwo potępia powieść polska. Powieść nasza zajmuje się zresztą tylko erotyczną stroną utworu genjalnego poety, natomiast »nie widać nigdzie werterowskiej filozofji pesymizmu. Nikt w naszych powieściach nie biada nad niemożnością poznania zagadki bytu, nikogo nie dręczy brak celu życia«[1].
Tę stronę wpływu Wertera poznamy w najpotężniejszem dziele, na którego powstanie wywarł on wpływ: w Mickiewiczowskich Dziadach.
b) »Werter« a »Dziady«. Nie należy przeceniać, ale też i nie można lekceważyć wpływu Wertera na Dziady. Wpływ jest, bezwątpienia, — ale jest i widoczne podobieństwo sytuacyj życiowych, które wywołały artystyczne kreacje. »Es ist eine alte Geschichte — und bleibt sie immer neu« — mówił potem Heine; — cóż więc dziwnego, że i u Goethego i u Mickiewicza podobne sytuacje życiowe uwidoczniły się podobnemi obrazami i słowami. Dodajmy, iż Mickiewicz wiedział o tem, że Wertera Maryla czytała, mimowoli zatem musiał utożsamiać sytuację, w jakiej postawiło go życie, z przeżyciami bohatera Goethowskiego romansu.
Zasadniczem podobieństwem, zasadniczą cechą wspólną Wertera i IV części Dziadów jest ta bezpośredniość uczuć i przeżyć, wyrażona silnym językiem miłości. Zarówno wystąpienie Goethego jak i Mickiewicza było rewolucyjne. Obydwaj mieli odwagę rzucić na rynek księgarski dzieła, wysnute z najgłębszych, najserdeczniejszych przeżyć osobistych, odsłonić swe
- ↑ Wojciechowski o. c. str. 86.
