Strona:PL Henryk Samsonowicz - Łokietkowe czasy.djvu/15

13Starania o zjednoczenie kraju

 W ten sposób koncepcja „południowa” stała się wariantem czeskim. Henryk Probus był jednak człowiekiem upartym. Po ponownym opanowaniu Krakowa, jako pierwszy Piast od czasów Krzywoustego, podjął starania o królewską koronę. Nie doczekał się jej; umarł nagle w 1290 roku. Przed śmiercią jednak poza nadaniem przywilejów dla miast (między innymi lokacja Wieliczki) zawarł układ z dwoma piastowskimi krewniakami: Przemysłem II i Henrykiem Głogowskim. Pierwszemu zapisał w testamencie Kraków, drugiemu — Wrocław. Jego też trwałym wkładem do dziejów Polski były starania o koronę, zrealizowane przez jego następców. Przemysł bowiem rzeczywiście opanował na krótko Kraków, łącząc w swym ręku pas ziem od Karpat po Bałtyk. Po raz kolejny do walki o stolicę wystąpił Łokietek władający pobliskim Sandomierzem. Udało mu się zająć Wawel, ale nie na długo. Przeciw księciu kujawskiemu wystąpili i miejscowi, i przywołany przez nich król czeski Wacław, silniejszy, bogatszy od Przemysła. Ten ostatni, wycofując się z Wawelu, zdołał zabrać ze sobą tylko insygnia koronacyjne. Już wówczas zapewne myślał o ich wykorzystaniu.
 Na początku lat dziewięćdziesiątych mapa polityczna Polski była dość skomplikowana. Na północy i zachodzie władzę sprawował Przemysł. Na Śląsku trwała walka o realizację testamentu Probusa. Przeciw Henrykowi Głogowskiemu wystąpili i wrocławianie, i jego legniccy i jaworscy kuzyni. Księstwo wrocławskie uległo rozbiciu. Wzajemne, niekiedy bardzo okrutne walki wyniszczały całą dzielnicę, a górnośląscy książęta coraz bardziej wiązali się z Wacławem. Centrum kraju — Kujawy, księstwo sieradzkie, sandomierskie — opanowane było przez Łokietka. Nie na długo zresztą. Wsparty przez szlachtę, kler i mieszczaństwo, które to grupy społeczne zjednane były wydanym w 1291 roku przywilejem w Lutomyślu, gwarantującym ich przywileje i wolność, Wacław ruszył na Sandomierz i w 1292 roku wyparł stamtąd Łokietka. Otoczony przez przeważające siły Władysław nie tylko zrezygnował z Małopolski, ale złożył Wacławowi hołd z księstw brzeskiego i sieradzkiego. Niemal w tym samym czasie podobne akty zostały dokonane przez książąt Opola, Cieszyna i Raciborza. Przymierze z Bolesławem mazowieckim otworzyło Wacławowi drogę na obszary północnej Polski.
Skan zawiera grafikę.  Czy te sukcesy zmobilizowały zwolenników rodzimej dynastii? Być może. W ówczesnych warunkach jedynym poważnym ich kandydatem był Przemysł II. Trudno go oceniać jednoznacznie; do pieśni ludowej przeszły wydarzenia związane z posądzeniem go o zabójstwo żony