Strona:PL Henryk Samsonowicz - Krzyżacy.djvu/16

borskiego – prowadzona przez Theodora von Schteina w oparciu o całą elitę intelektualnych Niemiec – stanowiła wyraz poglądów, iż Krzyżacy, tworząc swe państwo, wprowadzali cywilizację w miejsce dzikości, służyli prawdzie zwalczając błędy, budowali fundamenty, na których winny się oprzeć nowe Niemcy. Ten pogląd z czasem uległ ewolucji. Nie bez znaczenia był fakt, że Krzyżacy stanowili hasło ogólnoniemieckie, ważne w okresie przezwyciężania partykularyzmu Bawarii, Badenii czy Saksonii. Niemcy zjednoczone, cesarskie, także między innymi dlatego szukały swej przeszłości w dziejach Zakonu, ale potrzebowały też innych symboli dotyczących ekspansji terytorialnej, walki z „naporem wschodu” (w XIX w. z cesarstwem rosyjskim) i w ogóle z żywiołami etnicznie obcymi.
 Osławiony Kulturkampf – walka o laicyzację i germanizację, acz nie miał nic wspólnego ze średniowieczem, przecież też nawiązywał do historycznej „misji cywilizacyjnej”. Krzyżacy byli tu dobrym punktem odniesienia. Nie przypadkiem zwycięstwo marszałka Paula von Hindenburga odniesione w 1914 r. nad jeziorami mazurskimi zostało potraktowane jako rewanż – po 500 latach – za klęskę pod Tannenbergiem, czyli Grunwaldem, co głosiła i oficjalna propaganda, i stosowny napis na pomniku wzniesionym na polu bitwy.
 Równolegle strona polska – a i rosyjska także – rozwijała czarną legendę Krzyżaków. Nie chodziło już tu o sprawy zaboru Pomorza z Gdańskiem pół tysiąca lat temu, zapomnieniu uległy urazy i kompleksy z XIV wieku. Krzyżacy stali się symbolem parcia niemieckiego na wschód (Drang nach Osten) dotyczącego wydarzeń jak najbardziej współczesnych. Polityka Prus na wcielonych do nich obszarach polskich stwarzała coraz większą groźbę wynarodowienia. Szczególnie w drugiej połowie XIX w. i pierwszych latach naszego stulecia mnożyły się konflikty żwiązane z zakazem używania w szkole języka polskiego, z nauką religii, z prawem posiadania gospodarstw rolnych. Jednocześnie wzmagał się napływ kolonistów na obszary dawnej Polski. W raz z rozwojem świadomości narodowej wzrastało znaczenie wielkiej przeszłości. Krzyżacy stanowili dobry przykład historyczny ekspansji

14