Strona:PL Henryk Samsonowicz - Krzyżacy.djvu/17

niemieckiej, którą udało się skutecznie powstrzymać. W czasach niewoli literatura, malarstwo, studia historyczne miały służyć pokrzepieniu serc. Dzieje konfliktów polsko-krzyżackich były punktem wyjścia do ukazania dobrych, łatwowiernych Słowian, złych, przebiegłych Germanów, walki zdradzieckiej i początkowych klęsk, zakończonych jednak triumfalnym zwycięstwem słusznej sprawy. Z takim obrazem łączył się jeszcze czynnik odwołania się do przeszłości związanej z unią zawartą pomiędzy Polską i Litwą. Grunwald, symbol triumfu, był jednocześnie symbolem związku dwóch narodów i początku ich złotego okresu dziejów.
 Niekiedy do tradycji walk z Krzyżakami dołączali się i Rosjanie. Walka Nowogrodu Wielkiego z Krzyżakami i zwycięstwo Aleksandra Newskiego stały się ważną częścią składową świadomości narodowej Rosji, szczególnie w czasach zmagań podczas wojny światowej. W 1914 r. manifest wodza rosyjskiego do Polaków odwoływał się do wspólnych tradycji walk z Krzyżakami, wyrażając nadzieję, że „miecz Grunwaldu jeszcze nie zardzewiał”. Ten miecz, a raczej dwa miecze ofiarowane Polakom przez Wielkiego Mistrza przed bitwą grunwaldzką, by nie unikali boju otwartego, stały się powszechnie zrozumiałym symbolem i zwycięstwa zbrojnego, i pychy najeźdźcy, słusznie i sprawiedliwie ukaranej. Odsłonięcie pomnika grunwaldzkiego w Krakowie w 500-lecie bitwy stało się okazją do patriotycznej manifestacji. Podobnie zresztą zniszczenie pomnika przez Niemców w 1940 r. miało charakter symboliczny, tak jak jego kolejna odbudowa w 1976 r.
 Tak w białej, jak i w czarnej legendzie, sami Krzyżacy stawali się pretekstem do ukazywania i argumentowania spraw innych. Oczywiście, wykorzystywanie w propagandzie XX w. kroniki Piotra z Dusburga, mówiącej o tym, że Krzyżacy bili się z poganami jak lwy formalnie dotyczyło przeszłości, ale w gruncie rzeczy nawiązywało do odwagi potrzebnej Niemcom wobec nadchodzącej I wojny światowej. Niemniej aktualne stały się w polityce odwołania do legendy Krzyżaków w okresie II wojny. Dla hitlerowców budowa państw zakonnych nad Wisłą, Niemnem i Dźwiną była przykładem znakomicie ilustrującym i uzasadniającym ich plany ekspansji na wschód. Nie jest przypadkiem, że

15